De overburen

De receptie

Het kind zelf

Stoeien

De politie

Vijf verhalen over een meisje en haar vader

Ook de overburen hebben brood gehaald. De man voorop: Havaianas, korte broek, openhangende blouse. Een klein buikje. De rimpels in zijn gezicht verdiepen als hij omkijkt, lacht, zijn hand uitsteekt naar het meisje.



Het meisje is verdiept in de paardenbloem tussen haar vingers. Indrukwekkend hoeveel concentratie een kind kan hebben. Stuk voor stuk worden de gele blaadjes afgescheurd, bestudeerd, losgelaten. Bruinige vingers. Doucht dat meisje überhaupt wel eens? Ze kijkt op, haar ogen gaan van haar vader naar het gras, naar de caravan naast de mijne, naar mijn klaptafel met de thermoskan en roestvrijstalen beker. Te laat wend ik mijn blik af.



Het gerommel van de buren dat je negeert, ook al kun je het niet negeren. Je zit hier nagenoeg bij elkaar aan het ontbijt. Het stel naast me is ook wakker, ze zijn van mijn leeftijd of iets ouder, gepensioneerden die geoefend zijn in het campingleven. Getik van bestek op plastic borden, lekker dat zonnetje, geef me de boter eens aan wil je. Ik leg een croissantje op mijn bord, vouw de broodzak dubbel en strijk het papier glad.



Twee koppen koffie op en de krant uit. Het is negen tweeënvijftig, als ik nu vertrek kan ik twee kijkhutten aandoen. Halfuur lopen, uurtje vogelen, drie kwartier lopen, uurtje vogelen. Dan terug door het bos of, als ik nog zin heb, een lusje rond de plas. Tussendoor een broodje. Ben ik vier à vijf uur bezig. Mooi. ‘Nog even water vullen’, mompel ik. Ik weet niet zeker of ik het hardop heb gezegd. Soms overvalt het me, het alleen zijn. Dat we nooit meer samen de spulletjes inpakken, overleggen over de route, keuvelen over het weer. Maar we gaan door. Ik hijs de rugzak op mijn rug en check alles nog een laatste keer. Stoel netjes tegen de caravan, deur op slot. Met de rug van mijn hand veeg ik een brokje modder van het kleed.



Bij de overburen liggen de ontbijtresten nog op tafel. Een dot chocopasta, een paars campingbord, een half afgekloven kaiserbroodje. Ongelofelijk. Dat die twee in zo’n rommel kunnen leven. Overal rond de tent ligt troep: gebruikte kopjes, waterflessen, een modderige kinderfiets. Lege bierblikken vrolijk tussen de onderdelen van een poppenhuis. De flap hangt los voor de ingang van de tent. Ik hou mijn ogen strak op het pad gericht, maar als ik langsloop kan ik een blik opzij niet bedwingen. Zijn behaarde rug. Een hand op haar blote been. Het meisje naakt, nee, ze heeft een shirt aan maar verder niets. De hand glijdt omhoog. Ik vertraag mijn pas. Ze zien me niet. Ik knijp mijn ogen iets toe om het scherp te krijgen. Dan ben ik voorbij de tent. Nog steeds loop ik langzamer dan normaal. Het bos ruist, ritselt en kwettert, maar geen geluid dringt meer tot me door. Het beeld is blijven hangen. Een hand op een meisjesbeen, dicht bij de lies, te dichtbij. Een grote, harige mannenhand.

Ook de overburen hebben brood gehaald. De man voorop: Havaianas, korte broek, openhangende blouse. Een klein buikje. De rimpels in zijn gezicht verdiepen als hij...

Ogen achter slot

Pixel, baby

Post-it

A reminder of repetition

er flakkert vaag blauw licht

Witte salie

Er broeit een cyclus

Tussen de muren: zeven verhalen van zeven schrijvers over de bewoners van een studentenkamer

Het geklingel van een sleutelbos; ik voel een sleutel in me glijden en hij past precies. De deur waar ik in zit gaat open en dicht en kijk: daar slentert een jongen de kamer binnen met een volle rugzak over een schouder en een grote koffer waarvan de wieltjes piepen door het gewicht.



Het is er nog praktisch leeg: hij is de eerste die deze kamer betrekt. Er staat een bed, een bureautje voor een raam, een wastafel met een spiegel erboven en een kledingkast tegen een kale muur. Aan decoratie is nog niet gedaan. Wat dat betreft is de kamer een lege canvas vol mogelijkheden, al heeft de sfeer, in deze vroege en nog donkere ochtend na de millenniumwisseling, voornamelijk iets deprimerends.



De jongen zet zijn koffer tegen de kast, laat zijn tas van zijn schouder glijden en gaat met een zucht zitten op het bed. Hij gaat met zijn blik langzaam door de kamer die hij minimaal drie jaar lang zijn thuis moet noemen. Het is voor hem niet alleen een nieuw millennium, maar vooral ook een nieuw leven dat hij tegemoet gaat.



Het is stil; de rest van het huis slaapt waarschijnlijk nog en ook buiten moet de wereld nog beginnen met wakker worden. Er is niemand met de jongen meegekomen om hem op deze dag te vergezellen. Geen vrienden, geen partner, geen ouders. Misschien dat hij aan heeft gegeven alleen te willen gaan, maar nu hij hier zo zit, in zijn eentje op zijn bed in het donker, met zijn hoofd in zijn handen en glinsterende wangen van de tranen, is het moeilijk om je voor te stellen dat hij daar geen spijt van heeft.



*



De kamer is aangekleed, inmiddels. De kledingkast is vol; het bed is onopgemaakt; het bureau ligt vol studieboeken en schriftjes; de deo, tandpasta, wax en zeep op de wastafel: tekenen dat er hier door een mens wordt geleefd.



Hij is niet thuis op het moment, maar het is dan ook een doordeweekse dag. Hoogstwaarschijnlijk zit hij in college, of is hij in de bibliotheek aan het studeren. Misschien heeft hij wel een koffiedate, of zit hij al in een of ander bruin café aan het bier met zijn studiegenoten.



Als sleutelgat van een deur in een studentenkamer is dit het grootste deel van de tijd wat je ziet: een stilleven dat steeds op minuscule wijze verandert. De verschillen zitten hem in welke kleren er deze keer in de wasmand zitten, of welk studieboek nu de prioriteit heeft op het bureau. De kleur van het dekbed dat deze keer aan de beurt is, de gordijnen die de jongen wel of niet open heeft laten staan, waardoor ik wel of geen bewegend beeld heb van de buitenwereld.



Aan de andere kant: de aanwezigheid van de jongen maakt niet bijster veel verschil. Een derde van de tijd staat het licht uit en ligt hij op bed te ronken en verder is hij, als hij in zijn eentje op zijn kamer is, voornamelijk aan het studeren. Dan staar ik dus maar een beetje naar zijn rug, naar hoe hij over zijn bureautje gebogen zit en met zijn hoofd leunt op zijn handen. Soms komt er muziek uit een radio, maar veel spannender dan dat wordt het niet.



Verder is het praktisch elke dag hetzelfde; het opstaan, het tandenpoetsen, het aankleden. ’s Avonds ook, maar dan in omgekeerde volgorde. De rest vindt allemaal plaats buiten deze kamer. Wanneer ik hem in de avond vanuit de woonkamer hoor lachen met zijn huisgenoten krijg ik het gevoel dat hij liever daar is dan hier. Dat is logisch, natuurlijk. Hij is nog jong, de tijd die hij heeft is er niet om in zijn eentje op zijn kamer te verdoen.



Maar toch, leuk is anders.



*



In de kern is kijken alles wat je doet, als sleutelgat, en proberen een kloppend verhaal te destilleren uit hetgeen dat je ziet, zonder dat je daar van wie dan ook hulp bij krijgt.



Na een half jaar komt er voor het eerst een meisje over de vloer: nadat hij haar diep in de nacht bij de pols achter hem aan zijn kamer in trekt en drie keer controleert of de deur wel echt op slot zit, beginnen ze gretig de kleren van elkaars lijf te plukken. Ik heb geen ogen om dicht te doen, geen benen om weg te lopen, dus kijk ik toe hoe ze op bed belanden en hoe zij de volgende ochtend weer vertrekt na hem nog een vluchtige kus op zijn wang te hebben gegeven.



Hij, die jongen, blijft achter op zijn bed en kijkt nog lang naar de deur waar zij net door is verdwenen, met een vage glimlach op zijn gezicht. Ik wil hem dingen vragen. Waar hij haar van kent, hoe het was, of hij verliefd is.&nbsp; Maar een mond om die vragen te stellen heb ik niet, dus kijk ik toe hoe hij uiteindelijk zijn blik van de deur afwendt, de lamp naast zijn bed uitschakelt en zich nog maar een keer omdraait.



*



Eerst komt ze meerdere keren per week bij hem langs. Ze studeren samen, spelen spelletjes, gaan samen naar bed. Ze poetsen samen hun tanden, naakt en zonder schaamte en aan de lach van de jongen is te zien dat hij verliefd is.



Dan, ineens, blijft ze weg. Ik heb geen idee waarom; aan niets was te zien dat het slecht tussen hen ging of dat een van de twee het niet meer zag zitten. Op een dag kwam de jongen simpelweg met tranen zijn kamer binnen en verdween onder de dekens, en sindsdien is ze er niet meer geweest. Ik kan alleen maar gissen naar wat er is gebeurd.



Misschien is een van de twee vreemdgegaan, of is zij iemand tegengekomen die ze leuker vond. Misschien was ze plots niet meer verliefd, of is ze – je weet het niet – overleden.



In ieder geval: de twee zijn uit elkaar en ik heb de jongen sinds die avond dat hij huilend thuis kwam niet meer zien lachen. Het liefst wil ik hem troosten, hem zeggen dat hij nog jong is en dat het allemaal vast goedkomt, dat de zee vol vissen zit, maar helaas heb ik nog steeds geen armen om om hem heen te slaan.



Dus blijf ik toekijken. Ik zie hoe hij zich elke dag weer aankleedt en opfrist, zich stort op zijn studieboeken. Ik zie hoe hij de radio elke dag minder hard hoeft te zetten om zijn gedachten te overstemmen. Ik zie hoe de dagen verstrijken, hoe hij net zo lang doorgaat met opstaan en weer naar bed gaan tot hij, na enkele weken, eindelijk weer eens met een lach op zijn gezicht de kamer binnen wandelt.



*



Hij is sinds kort een dagboek bij gaan houden. Hij schrijft daadwerkelijk elke dag, minstens een half uur. Wat zou ik graag uit mijn hoedanigheid als sleutelgat willen kruipen, al was het maar voor één keertje, om te lezen waar hij over schrijft. Dan zou ik eindelijk weten wat er in dat hoofd van hem omgaat, dan zou ik eindelijk alle blinde vlekken in het verhaal in mijn hoofd in kunnen vullen en met geen enkele vraag overblijven. Het zou geloof ik geen overbodige luxe zijn om een keer het gevoel te hebben dat ik iemand echt ken.



Ik zou kunnen lezen hoe het gaat met zijn studie, met zijn liefdesleven. Ik zou te weten komen of hij eigenlijk familie heeft, en waar hij vandaan komt. Misschien staat zijn naam wel op het schrift, want die weet ik na al die tijd ook nog steeds niet. Ik zou kunnen lezen over zijn vrienden, over zijn hobby’s, over zijn dromen en ambities – allemaal dingen waar je als sleutelgat praktisch niets van weet. Sommige sleutelgaten – zo stel ik me voor – hebben nog het geluk van het zien van een voetbaltas, idolen aan de muur of een volle boekenkast, maar deze jongen heeft niets van dat alles.



Hij zit hier nu al bijna anderhalf jaar, maar in de kern heb ik geen idee naar wie ik zit te kijken. Wat dat betreft is hij nog altijd een willekeurige voorbijganger op straat, een figurant in een schilderij. Hij is tegelijkertijd een vreemde en mijn beste vriend, ook al weet hij maar amper van mijn bestaan.



En dus zit er voor mij niet veel anders op dan gewoon maar te blijven kijken. Ik zal kijken, en ik zal zien. Zien hoe hij dag in dag uit vertrekt en weer thuiskomt, hoe er steeds weer nieuwe meisjes – of jongens, misschien komt dat nog – over de vloer zullen komen, hoe hij tot diep in de nacht aan zijn paper zal blijven werken. Ik zal zien hoe hij langzaam maar zeker ouder wordt, hoe hij misschien over een tijdje wel een baardje zal laten groeien. Gewoon omdat het kan.



Ik zal zien hoe hij, ergens aan het begin van een zomer, hard zal schrijven aan zijn scriptie. Ik zal zien hoe hij op een dag met een grote glimlach thuis zal komen en dan zal ik weten dat dit avontuur erop zit. Ik zal moeten zien hoe hij zijn spullen inpakt, de kamer leeghaalt. Ik zal zien hoe alles net zo karakterloos achterblijft als toen hij er voor het eerst binnenkwam. Ik zal zien hoe hij op een dag wakker wordt, met zijn ingepakte koffer naast zijn bed. Ik zal zien hoe hij nog een laatste keer opstaat, zich aankleedt, zijn tanden poetst. Ik zal zien hoe hij met de koffer achter zich aan en een grijns op zijn gezicht voor eeuwig uit mijn blikveld zal verdwijnen.



Tot die tijd blijf ik kijken.

Het geklingel van een sleutelbos; ik voel een sleutel in me glijden en hij past precies. De deur waar ik in zit gaat open en...

Golden retriever

Vergadering

Vleugeltjes

Wasmiddel

Twinkel twinkel

Kunstenaar

Schouder

Schijnbeweging

Geëerde bediende

Negen wandel-zkv's

Oude hond en baas kijken naar elkaar. Eigenlijk wil ik kahu zeggen, een Hawaïaans woord dat zoveel betekent als ‘geëerde bediende, beschermer van iets dierbaars.’ Hond aan de linkerzijde van het pad, kahu aan de rechterzijde. ‘Kom maar, Karel,’ zegt de man. ‘Kom maar.’ De enige manier om mijn huis te bereiken is tussen hond en man door. Ik besluit dat het moet, en ik doe het, en ik voel het, een ogenblik. De straling, van Karel naar kahu, van kahu naar Karel.

Oude hond en baas kijken naar elkaar. Eigenlijk wil ik kahu zeggen, een Hawaïaans woord dat zoveel betekent als ‘geëerde bediende, beschermer van iets dierbaars.’...

Het profielwerkstuk

De wedstrijd

Het alternatief

De date

De infiltratie

Vijf pogingen om een boekcontract te krijgen

In het tijdschrift Schrijven Magazine ging het er steeds vaker over: het uitgeven van je boek in eigen beheer. Een gemiddeld mens heeft lang niet dezelfde promotie- en verkoopkanalen als een gerenommeerde uitgeverij, maar onderaan de streep zou je er per boek meer aan overhouden, zeiden ze. Dat niet alleen: er waren ook nog eens manieren om het te doen zonder dat je duizenden euro’s hoefde te investeren in het drukken van je boek.



Achteraf snap ik wel waarom het in dat tijdschrift vol stond van de self publishing advertenties en artikelen. In Nederland zijn er een miljoen mensen die ooit wel eens een boek zouden willen schrijven – die kunnen lang niet allemaal bij een uitgeverij terecht.



Zo ook ik, Max van der Linde, jongvolwassene schrijver in spe met een ambitie die groter was dan zijn geduld. Als uitgevers en tijdschriften mijn werk niet wilden en ik blijkbaar niet goed genoeg was om wedstrijden te winnen, dan zat er niets anders op. Er waren misschien niet veel voorbeelden van bestsellers die in eigen beheer waren uitgegeven, maar dan moest ik op die manier maar uitblinken: mij zou het wel lukken om in de prijzen te vallen.



Om deze poging te laten slagen, moest er natuurlijk wel een roman zijn die ik uit kon geven. Ik had Terug naar thuis nog liggen, maar het was al een aantal jaar geleden dat ik dat had geschreven en ik was inmiddels niet meer zo overtuigd van de kwaliteit van het manuscript: achteraf gezien zat het vol clichés en was het verhaal ook niet bijster interessant.



Drie maanden lang deed ik naast het studeren niets anders dan schrijven en sleutelen aan mijn manuscript. De letters op mijn toetsenbord waren bijna versleten, maar uiteindelijk had ik wel mooi mijn manuscript af. Het was tijd om aan de slag te gaan met de productie.



Ik had een checklist gemaakt: het corrigeren en persklaarmaken van het manuscript; een auteursfoto laten maken; een omslag en achterflap in elkaar knutselen; productiebeslissingen nemen (formaat, papiersoort etc.) en op basis daarvan de kosten berekenen en de verkoopprijs bepalen; de ISBN-registratie en distributie via het Centraal Boekhuis regelen; promotie- en verkoopplannen maken. Het was een hoop, maar de 21-jarige ik was ervan overtuigd dat hij het allemaal zelf kon. Dan restte me niets dan alleen nog mijn boekcontract uit te printen en te ondertekenen: zo zou mijn droom eindelijk werkelijkheid worden.



Het was een eenzame taak, zo achter mijn bureau, maar gek genoeg had ik daar eigenlijk geen moeite mee. Ik vertelde ook bijna niemand waar ik mee bezig was; mijn ouders wisten het, maar mijn vrienden zouden er niet over kunnen meepraten en mijn studiegenoten wilde ik er pas van op de hoogte brengen als het er eindelijk was.



De enige keer dat ik er verder over praatte, was op de boekpresentatie van Kasper Dapperman. Er kwam namelijk een tweede roman van hem uit en omdat ik hem niet lang na het literair diner had toegevoegd op Facebook, had ik een post met de datum en locatie voorbij zien komen.



Zo kwam het dat ik op een doordeweekse avond in De Utrechtse Boekenbar stond, met allemaal vrienden en kennissen van Kasper die ik niet kende om me heen. Achteraf gezien heb ik geen idee waarom ik daar was. Misschien dat ik me een vriend van Kasper wilde wanen, maar welbeschouwd had ik daar niets te zoeken.



Toen ik bij de bar kwam om een biertje te bestellen, vroeg de boekhandelaar om mijn naam.



‘Max van der Linde,’ zei ik.



Hij ging met zijn ogen over een papiertje. ‘Ik zie je niet op de gastenlijst staan.’



‘Ik wist niet dat ik me aan moest melden,’ antwoordde ik. ‘Ik zag het op Facebook.’



‘Tja, eigenlijk is vanavond alleen voor genodigden.’



Ik bleef stil en voelde me weer zeventien. In mijn hoofd stond ik weer tegenover Marit, die me vertelde dat ze bij Lemniscaat ‘eigenlijk geen literaire fictie uitgeven’.



‘Goed,’ zei de boekhandelaar uiteindelijk. ‘Ga maar zitten.’



Ik koos braaf een stoeltje uit en keek toe hoe Kasper in zijn speech mensen bedankte die ik niet kende en hoe er allemaal mensen met onbekende gezichten klapten en lachten. Het voelde een beetje alsof ik per ongeluk de verkeerde verjaardag was binnengewandeld.



Toen alle formaliteiten erop zaten wilde ik daar dan ook zo snel mogelijk weg, maar niet zonder eerst Kasper te hebben gesproken. Ik griste een boek van de stapel, rekende het af en liep naar het tafeltje waar hij stond te signeren.



‘Hey!’ zei hij toen hij me zag. ‘Wat leuk dat jij er ook bent, dat had ik niet verwacht.’



Ik begon te stralen. Hij kende me nog! ‘Ik was in de buurt,’ zei ik. ‘Dus ik dacht: waarom niet?’



‘Erg leuk, goed om je te zien. Hoe gaat het met je schrijven?’



‘Best goed eigenlijk. Er komt binnenkort een boek.’ Ik had het gezegd voordat ik er goed en wel over na had gedacht.



‘Hey, wat goed! Bij welke uitgeverij zit je?’



Ik mompelde iets onverstaanbaars.



‘Sorry, welke?’



‘Ik ga het in eigen beheer doen,’ zei ik toen maar.



Hij haalde zijn wenkbrauwen op. ‘Oh! Dat is leuk,’ zei hij, maar ik hoorde in zijn stem zijn enthousiasme dalen. ‘Stuur me vooral een exemplaar op als het af is.’



Dat beloofde ik. Ik had geen idee naar welk adres dan precies, maar dat zou tegen die tijd wel komen.



Hij sloeg mijn exemplaar van zijn roman open en pakte zijn pen op om er iets in te schrijven. Hij liet zijn pen enkele seconden boven het papier zweven voordat hij voorzichtig naar me opkeek.



‘Echt heel stom, maar wat is-’



‘Max,’ zei ik snel.



‘Juist, Max. Natuurlijk. Sorry.’



Hij krabbelde er vlug wat in en gaf het boek weer aan me terug. ‘Leuk dat je er was, Max,’ zei hij met een glimlach. ‘Ik kijk uit naar je boek.’



Ik nam afscheid en verliet zo snel als ik kon de boekhandel. Eenmaal buiten bekeek ik wat hij erin had geschreven.



Voor Max, mijn grootste fan. Volgende keer op jouw boekpresentatie!



Kasper



Hoewel het lief was bedoeld, voelde ik alleen maar een steek toen ik het las en had ik er ineens een stuk minder vertrouwen in dat er ooit een boekpresentatie zou komen.



Desondanks zette ik door. Ik had een maand nodig om alles klaar te maken voor de lancering. Toen het eenmaal zover was, had ik nog maar één ding nodig: mijn bloedeigen boekcontract.



Daarvoor trok ik een dag naar de stad. Bij een kantoorboekhandel kocht ik een potje inkt en een ganzenveer en later die middag liep ik een copyshop in om mijn contract te printen.



Ik koos voor dik, beige papier en werd geholpen door een vriendelijke vrouw. Toen ze het documentje van mijn USB-stick opende, wierp ze er een korte blik op.



‘Wat zijn we aan het printen, als ik vragen mag?’ vroeg ze.



‘Een boekcontract,’ zei ik.



‘Oh, wat leuk! Voor wie is het?’



‘Voor mezelf.’



‘Een contract voor jezelf?’ vroeg ze vertwijfeld.



‘Ja, ik heb een boek geschreven dat ik zelf uit ga geven.’



‘Wat interessant. Maar waarom heb je dan precies een contract nodig?’



Tja, dat was een goede vraag. In de kern had ze natuurlijk gelijk: ik kon dat boek prima uitgeven zonder contract, maar ik had al zo lang gestreefd naar het ondertekenen van dat document dat ik, zeker nu ik er zo dichtbij was, niet van plan was om dat toe te geven.



‘Dan wordt het pas officieel,’ zei ik daarom maar. Ze knikte langzaam, dacht even na en leek toen te beslissen dat het beter was om maar niet verder te vragen. Niet veel later liep ik met een dikke enveloppe terug naar huis.



Eindelijk was het zover: het boek was klaar voor de drukpersen en het contract lag op de ondertekenpagina met datum en volledige naam voor mijn neus, met het potje inkt en de ganzenveer er netjes naast.



Ik zuchtte diep, pakte de ganzenveer en doopte hem voorzichtig in de inkt. Het was misschien niet precies zoals ik me had voorgesteld (in mijn fantasie zat ik in een mooi grachtenpand, met een uitgever ernaast en wat glazen champagne), maar toch voelde het als het grote moment. Ik bracht de veer naar de streep waar ik mijn handtekening moest zetten en liet mijn naam en de datum even goed op me inwerken. Max van der Linde, 13 maart 2021, te Utrecht. Het zou een dag worden die ik voor altijd moest onthouden.



Ik hield de veer een tijdje boven de streep waar ik mijn handtekening moest zetten, maar ik merkte dat het op de een of andere manier niet wilde lukken om hem op papier te krijgen. Ik weet niet waarom, maar ik kon het gewoon niet.



Ineens voelde ik me een charlatan. Het voelde als valsspelen, dit contract. Op deze manier kon iedereen het en dat was niet de manier waarop ik, Max van der Linde, het eigenlijk wilde. En blijkbaar had ik een half jaar aan zweet en tranen nodig om daarachter te komen.



Voor ik het wist smeet ik de veer tegen de muur en gaf ik een stevige duw tegen de tafel; ik kon er verder niets aan doen dat het potje inkt omviel. Achter het feit dat de inktvlek precies over mijn naam terechtkwam, besloot ik verder maar niets te zoeken.

In het tijdschrift Schrijven Magazine ging het er steeds vaker over: het uitgeven van je boek in eigen beheer. Een gemiddeld mens heeft lang niet...

Voor me op de stoep loopt een lange man. In zijn hemelsblauwe T-shirt steekt een grote, zachte rug. We zijn net snackbar ’t Vogeltje gepasseerd, wanneer hij zo plotseling blijft staan dat ik bijna tegen hem op bots. ‘Schijnbeweging?’ zegt hij verwonderd, tegen zichzelf. Dan draait hij zich om, en loopt langs mij en langs de snackbar de straat uit.

Voor me op de stoep loopt een lange man. In zijn hemelsblauwe T-shirt steekt een grote, zachte rug. We zijn net snackbar ’t Vogeltje gepasseerd,...

In het eerste jaar van mijn studie was ik als een malle aan het schrijven. Echt, als ik niet aan het studeren was zat ik achter mijn bureau in mijn slaapkamer, met mijn neus tegen het scherm van mijn laptop gedrukt als een gek te tikken.



Volgens het schrijfforum waar ik op zat moest ik meters maken. Alleen op die manier kon je als schrijver je eigen stem vinden en beter worden. En dat was precies wat ik in mijn optiek nodig had: meters. Als ik er maar genoeg zou maken, zou ik op een gegeven moment zó goed zijn dat de uitgevers niet meer om mijn werk heen konden.



Tot die tijd bleef mijn verzameling ongelezen schrijfsels dus uitdijen. Wat ik vervolgens moest doen met al die verhalen, daar zeiden ze op het forum niets over. Af en toe stuurde ik eens iets op naar een tijdschrift, maar daar kreeg ik – compleet naar verwachting – nooit een antwoord op.



Gelukkig studeerde ik Nederlands en had die studie een actieve studievereniging met genoeg activiteiten waar men dingen kon voorlezen. Ik gaf me dan ook op voor alles: het open podium, de poetry slam, de voorleesnacht én ik stuurde stukken op naar het studentenblad. In tegenstelling tot literaire tijdschriften plaatsten zij wel dingen van me, maar het voelde als valsspelen om die verhalen vervolgens als ‘gepubliceerd’ te zien.



Een van de evenementen waar ik in dat eerste jaar het meest naar uitkeek was het literair diner. Het concept: met een stuk of twintig studenten Nederlands en twee uitgenodigde ‘echte’ schrijvers dineren. Die schrijvers zouden voordragen uit eigen werk en met ons mee-eten, dus het was voor mij het perfécte moment om in aanraking te komen met een schrijver.



Om het niet te missen had ik me de seconde dat het werd aangekondigd aangemeld, en dus zat ik een paar weken later tegenover Kasper Dapperman, een jonge schrijver van achterin de twintig die recent was gedebuteerd met een roman. Mark de Wimper was er ook, wiens op een typemachine uitgetypte gedichten ik wel herkende, maar die daar volgens mij voornamelijk was om een jonge studente aan de haak te slaan.



Het was niet moeilijk om tegenover Kasper te komen: ik bleef simpelweg net zo lang bij hem in de buurt tot hij een stoel uitkoos, waarna ik me zo snel als ik kon een weg baande naar de andere kant van de tafel, zodat ik hem de hele avond het hemd van het lijf kon vragen.



‘Wat zou je jezelf als tip geven, tien jaar geleden?’ vroeg ik hem op een gegeven moment.



Hij staarde naar het plafond, wreef over zijn kin. ‘Ik denk dat ik vooral tegen mezelf zou zeggen dat ik mijn werk meer aan anderen had moeten laten lezen. Meer durven. Gewoon iedereen die je tegenkomt en die je verder zou kunnen helpen een verhaal in de handen drukken.’



‘Maar die mensen hebben daar toch helemaal geen zin in?’



‘Je zult je verbazen. De meesten durven denk ik niet zo goed nee te zeggen om niet als een hork over te komen. En daarnaast: vragen staat altijd vrij.’



Dat liet ik me geen twee keer zeggen. ‘Oké,’ zei ik, ‘dan maak ik bij dezen meteen gebruik van dat advies. Ik heb ook schrijfambities, dus zou je misschien een keer naar een verhaal van mij willen kijken?’



Tot mijn opluchting moest hij lachen. ‘Ja, nu kan ik natuurlijk geen nee meer zeggen. Goed gespeeld. Ik zal je mijn e-mailadres geven, dan mag je het opsturen.’



Ik bedankte hem en propte het bierviltje waar hij zijn email op had geschreven in mijn tas.



‘Hoe ben jij eigenlijk bij jouw uitgeverij terechtgekomen?’ vroeg ik hem toen ik weer boven de tafel was gekomen. Hij had zich al bijna naar iemand anders gedraaid, maar ik was gelukkig net op tijd met m’n vraag.



‘Ik heb een paar jaar geleden meegedaan aan De geslepen pen, een van de weinige schrijfwedstrijden voor jong schrijftalent waarbij je nog echt iets van waarde wint. Een boekcontract. Zo ben ik bij Querido terechtgekomen.’



Ineens stond ik op scherp. ‘Oh, wauw. Is die wedstrijd elk jaar?’ vroeg ik.



‘Volgens mij is er over anderhalve maand weer een deadline, als je mee wil doen. Echt een aanrader.’



De anderhalve maand die daarop volgde heb ik me elke vrije seconde die ik had gefocust op één verhaal. Het was – dat denk ik nu nog steeds – het beste dat ik tot dat moment toe had geschreven. Het was een verhaal dat zich afspeelde in een dorp bij de Ierse kliffen. Het ging over een man van wie je tussen de regels door kon lezen dat hij verliefd was op een vrouw uit het dorp, die al getrouwd was. Er zaten constant subtiele tijdsprongen in, en het werd geïmpliceerd dat het kind van de vrouw stiekem van haar en de hoofdpersoon was, zonder dat haar echtgenoot dat wist. Het kind viel van een klif en de vrouw viel er in haar rouw achteraan, waarna de hoofdpersoon alleen én met een geheim overbleef. Het verhaal had tragiek en mysterie en het was een aardig staaltje show, don’t tell, al zeg ik het zelf.



Om dat ook van een ander te horen, stuurde ik het verhaal een week voor de deadline naar Kasper. Ik mailde hem dat ik met dit verhaal mee wilde doen en vroeg hem of hij ernaar wilde kijken.



Een dag voor de deadline kreeg ik een mail terug. Hij vond het echt goed, zei hij, en qua kwaliteit deed het niet eens zoveel onder voor zijn eigen winnende verhaal. In de bijlage stuurde hij het verhaal terug met wat opmerkingen, om het hier en daar nog wat extra aan te scherpen en bij te schaven. Toen ik die opmerkingen die laatste dag eenmaal had verwerkt, stuurde ik het verhaal in met de overtuiging dat ik daadwerkelijk een van de kanshebbers was.



Twee maanden later zat ik in de bibliotheek van Utrecht, op de avond van de prijsuitreiking. Voor de deelnemers hadden ze workshops van schrijvers georganiseerd en ik had me vanzelfsprekend aangemeld voor die van Kasper, die als ex-winnaar een workshop mocht geven. We zaten met een groepje van zo’n vijftien jongeren in een kamertje naar Kasper te luisteren. Hij gaf ons een klein college over dialoog en gaf ons de opdracht om een dialoog te schrijven over een jongen die aan zijn vriendin moest vertellen dat hij haar hondje dood had gereden.



Aan het eind van de opdracht vroeg hij of iemand zijn tekst voor wilde lezen. Ik stak mijn hand op.



&nbsp;‘Ah, Max. Ik ben benieuwd wat een doorgewinterde schrijver als jij ervan heeft gemaakt.’



Ik glom, en met een brede glimlach las ik mijn tekst voor. Toen ik klaar was werd er voorzichtig geklapt en Kasper zei dat dit een mooi voorbeeld was van een goed dialoog. Ik wilde heel graag naar de gezichten van de anderen kijken om hun blikken van jaloezie te zien (‘Waarom kent Kasper die gast?’ zouden ze denken), maar ik hield me in. Mijn borst was maximaal opgezwollen en dat bleef zo toen we met z’n allen de kamer uitliepen in de richting van de grote zaal. Kasper legde een hand op mijn schouder.



‘Zet ‘m op, Max,’ zei hij en hij gaf me een broederlijke knipoog. Er kwam door die knipoog een soort kalmte in mijn lichaam. Ik voelde geen enkele spanning – op de een of andere manier had ik het gevoel dat dit wel goed moest komen. Alles klikte gewoon in mijn hoofd: de complimenten en de knipoog van Kasper, de overtuiging dat ik mijn beste verhaal tot nu toe had geschreven, de kwaliteit van de teksten van de anderen die tijdens de workshop waren voorgelezen en de woorden van Jaap Robben, die nog altijd door mijn hoofd galmden.



De zaal in de bibliotheek stroomde vol. Toen de lichten uitgingen en de juryvoorzitster opkwam, zaten er misschien wel tweehonderd verwachtingsvolle jongeren in de zaal. Ze begon door iedereen te bedanken voor het insturen en wat algemene dingen die de jury was opgevallen tijdens het lezen (veel toekomstverhalen, vrouwelijke hoofdpersonages en engagement; allemaal dingen die mijn verhaal niet hadden, wat me juist wel een goed teken leek).



De derde prijs ging naar een verhaal van een jongen van zestien, die iets had geschreven over een man die een robotvrouw had laten bouwen ter vervanging van zijn ex. Het fragment dat ze eruit voorlazen was niet bepaald sterk, maar de jury benoemde dan ook dat het verhaal er juist bovenuit stak door zijn leeftijd en de competitie van veel oudere aspirant schrijvers.



De tweede plek ging naar een dichteres van drieëntwintig, die ik er persoonlijk nogal pretentieus uit vond &nbsp;zien (ze had een pak aan dat een dirigent niet zou misstaan en ze liep met haar neus dusdanig omhoog dat ik vermoedde dat er iemand vanuit het plafond met een touw aan trok), maar volgens de jury wist ze ‘met wonderbaarlijk simpele taal de complexe relatie van de mens met de natuur weer te geven’.



Daarna was het tijd voor de winnaar. De juryvoorzitter schraapte haar keel en begon. ‘Bij het winnende verhaal, beste mensen, was de jury er vrijwel meteen uit dat dit de winnaar was.’  Wow, oké. Mooi meegenomen. ‘In de tekst weet de schrijver juist in de witregels een tragisch verhaal te construeren dat de geschreven zinnen ontstijgt. Je moet als lezer je best doen om de ware gebeurtenissen te achterhalen, zonder dat het vervelend wordt.’ Ik maakte in mijn hoofd al een sprongetje van vreugde; dit begon wel heel erg te klinken als mijn verhaal. ‘De plaats waar het verhaal zich afspeelt, bijna aan de rand van de wereld, geeft het geheel een mysterieuze sfeer, die het hele plaatje afmaakt.’ Nu wist ik het zeker: dit moest mijn verhaal zijn. ‘Het winnende verhaal getuigt van ambitie en een grote beheersing van de pen. We kijken enorm uit naar wat er nog van deze schrijver gaat komen. De eerste prijs van De geslepen pen gaat naar…’ 



Op het moment dat de naam werd genoemd, stonden er twee mensen op: ik, en degene die daadwerkelijk had gewonnen. Ik probeerde wel weer te gaan zitten, maar mijn benen lieten het niet toe. Ik kon gewoon niet meer zitten. Dus schuifelde ik met het schaamrood op mijn kaken uit de rij stoelen en liep ik met een gebogen hoofd richting de uitgang. Toch kon ik het niet laten om vanuit mijn ooghoek toe te kijken hoe de winnaar, een meisje dat ik niet ouder dan twintig schatte, zich bijna huppelend van vreugde naar het podium bewoog.

In het eerste jaar van mijn studie was ik als een malle aan het schrijven. Echt, als ik niet aan het studeren was zat ik...

I - Het kastje

II - de wasbak

III - hippocrates

IV - het stapelbed

V - Jonathan

Vijf verhalen over een kinderkamer vol herinneringen

Hoe breng je structuur aan op plekken die ongestructureerd zijn? Je hebt kinderen die voortdurend rondjes rennen, je hebt kinderen die de baas spelen en vooral veel wijzen naar anderen, je hebt ook kinderen die rustig in een hoekje zitten en mieren van de tegels plukken. Ik twijfel of ik een docent moet aanspreken hier op het schoolplein van de Wereldwijzer.&nbsp;



Ik hou de foto van Jonathan stevig in mijn hand. Blonde haren met een lichte slag, een gezicht dat eerder lang dan rond genoemd zou worden met donkere wimpers. Als ik een kind vind met één van die kenmerken ben ik tevreden.&nbsp;



Op een bankje bij een grote boom neem ik plaats. Ik kijk tussen mijn wimpers naar de kinderen, misschien dat ik zo eerder een Jonathan herken. Vanaf het klimrek zie ik een jongetje op mij af rennen. Geen blonde haren en een rond gezicht. Op een paar meter afstand stopt hij.&nbsp;



‘Wie ben jij?’ vraagt hij. ‘Ehm, ik kom iemand…’ ‘De vader van Puck zeker,’ zegt hij. ‘Ja, van Puck,’ zeg ik snel. ‘Ik haal d’r wel.’



Het jongetje raast weg. Misschien had ik het gelijk uit moeten leggen. Dat van Jonathan en de kamer. Dat ik iemand zoek die op Jonathan lijkt, want alleen dan is de kamer compleet.&nbsp;



Ik zie hoe het jongetje met grote gebaren bij een groepje meisjes staat te vertellen. Een van de meisjes kijkt mijn kant op, ze heeft een verbaasde blik op haar gezicht. Samen rennen ze naar me toe. Met armen over elkaar blijven ze voor me staan.



‘Jij bent niet de vader van Puck.’ ‘Nee,’ zegt Puck.  ‘Nee,’ zeg ik. 



Ik haal mijn portemonnee tevoorschijn en laat ze een briefje van vijftig zien.&nbsp;



‘Ben jij een viespeuk?’ vraagt Puck. ‘Nee, ik ben mijn broertje kwijt.’ ‘Wat ga je met dat geld doen?’ vraag het jongetje. ‘Als jullie helpen zoeken, is het voor jullie.’



Ik laat de foto van Jonathan zien. Ze weten wel iemand die erop lijkt. Binnen een paar minuten staan ze met Axel aan hun zijde. Axel wil wel met mij meegaan als hij ook vijftig euro krijgt. Ik ga akkoord. Puck benadrukt dat ik echt geen viespeuk ben en dat ik alleen maar mijn broertje kwijt ben. Ik knik.&nbsp;



Met een glas limonade staat Axel in de kinderkamer die lijkt op de kinderkamer van mij en Jonathan. Axel kijkt om zich heen en lijkt op zijn gemak.&nbsp;



‘Waar ben je je broertje kwijtgeraakt dan?’ vraagt Axel.  ‘In deze kamer.’ ‘Heb je zijn naam al geroepen?’ zegt Axel. ‘Ik denk niet dat dat werkt.’  ‘Hoezo dan?’ Axel neemt een slok van de limo. 



Ik wijs naar het krantenknipsel aan de muur, in grote letters staat er:&nbsp;Jongetje (7) komt om na grote woningbrand in Sint-Katelijne.&nbsp;&nbsp;



‘Doden komen niet terug, meneer.’  ‘Klopt’, fluister ik.  ‘Ook al roep je heel hard.’



Ik weet niet waar ik op hoopte. Of ja, ik hoopte dat ik zou geloven dat Axel Jonathan was. Dat we samen in onze kamer van toen&#8230; Dat ik Jonathan kon waarschuwen, dat ik de lucifers kon wegnemen, dat ik sorry kon zeggen, ja, dat ik sorry kon zeggen.&nbsp;



‘Er wordt op de deur gebonkt,’ zegt Axel.



En vanaf dan gaat het heel snel. Twee mannen forceren de deur met een groot stuk ijzer, een vader en een moeder rennen door mijn gang naar de achterkamer en trekken Axel bij mij weg. Dan voel ik een vuist op mijn bovenlip. Ik probeer mijn gezicht te beschermen met mijn handen maar dan volgt de tweede stoot. Ik klap tegen de grond. De moeder zegt iets over verdiende loon en de live locatie van Axel. Ze trapt tegen mijn achterhoofd. Ze blijft trappen.&nbsp;&nbsp;



Ik heb het behang nog nooit vanaf hier bekeken. Het is mooi behang. Het komt van een verzamelaar, want waar wordt dit tegenwoordig nog gefabriceerd? 



Ik kan me niet herinneren hoe lang ik hier lig. Ik proef een warme smaak en beseft dat ik de donkere bloedvlekken niet meer uit het tapijt zal krijgen. Ik besluit het niet erg te vinden. 



Het doet pijn als ik glimlach. Toch glimlach ik. De vuistslagen voelen als een overwinning. Elke trap was voor die lucifers, voor de kamer en vooral voor Jonathan.&nbsp;



En van mij hadden ze mogen doorslaan en doortrappen, die ouders. Ze hadden mogen doorslaan tot ook ik langzaam zou verdwijnen, samen met de schuld die ik in mijn lijf draag. Maar ik begrijp ook wel dat het niet zo werkt.&nbsp;



Daarom blijf ik liggen. Er is niemand die mij zal opmerken. Ik blijf hier liggen, voor altijd, precies op de plek waar in 1988 in een vergelijkbare kamer, met ooit een vergelijkbaar fonteintje, een vergelijkbaar mahoniehouten kastje met daarop een vergelijkbaar borstbeeldje en een vergelijkbaar stapelbed, het verkoolde lichaam van Jonathan lag.&nbsp;

Hoe breng je structuur aan op plekken die ongestructureerd zijn? Je hebt kinderen die voortdurend rondjes rennen, je hebt kinderen die de baas spelen en...

V – Jonathan

Ze gluurde door de heg. Aan de andere kant verscheen de achterkant van een schouder, een laaghangende witte top, een halfblote rug. In deels schaduw, deels door de dennenboom heen sijpelend zonlicht.

Ze gluurde door de heg. Aan de andere kant verscheen de achterkant van een schouder, een laaghangende witte top, een halfblote rug. In deels schaduw,...

Ik wil gewoon schrijven, oké? Of nou ja, toegegeven: ik wil misschien vooral gelezen worden. Dat is waarschijnlijk de reden dat ik zoveel waarde hecht aan het bemachtigen van dat document, dat ene heilige document dat zou betekenen dat er een roman van mijn hand zou gaan komen: een boekcontract.



Het begin van mijn schrijven viel samen met de herontdekking van mijn leesplezier en mijn obsessie met de serie Prison Break in de vijfde klas, zo’n tien jaar geleden. Ik las nietsvermoedend het boek Birk van Jaap Robben voor mijn lijst, en op de een of andere manier trof de metafoor in dat boek me zo erg dat ik spontaan mijn PlayStation uit het raam sodemieterde en sindsdien nooit meer ben gestopt met lezen.



Aan de andere kant was er Prison Break. Ik was er compleet van ondersteboven, dus nadat ik het af had gekeken wilde ik een verhaal maken dat net zo episch was als die serie. Dat, in combinatie met mijn plotselinge leesdrift en de overtuiging dat mensen misschien wel eens konden willen lezen wat ik schreef, zorgde ervoor dat ik niets liever wilde dan schrijven. En niet alleen dat, ik wilde een grote worden. Ik moest een grote worden. Debuteren met een bestseller, verfilmingen in Hollywood met de grootste acteurs en de eerste Nederlander met een Nobelprijs voor Literatuur: dat was het plan.



Om dat succes te bereiken had ik maar vijf dingen nodig: talent, wil, zin, tijd en een boekcontract. Met name die laatste is een doorn in mijn oog; het is nu eenmaal lastiger om aan zo’n ding te komen dan je denkt.



Mijn allereerste poging was al op de middelbare school. In de zesde klas om precies te zijn, toen ik na een ijverige zomer een roman in elkaar had geknutseld waarvan ik destijds dacht dat het een meesterwerk was. Het heette Terug naar thuis. Ik weet nog hoe in mijn nopjes ik was met die titel, omdat ik toen dacht dat het een revolutionaire gedachte was dat een huis niet altijd een thuis is.



Het ging over een jonge tekenaar die door zijn ouders wordt mishandeld, wegloopt van huis en op straat terechtkomt. Daar begint hij als dakloze die tekeningen verkoopt op straat en uiteindelijk groeit hij uit tot een gewild kunstenaar die weer een thuis probeert te vinden.



Toen ik het af had wist ik niet aan wie ik het moest laten lezen. Mijn moeder las het, zeker, maar moeders blijven moeders en die zeggen toch altijd hoe goed ze iets van je vinden, ook al presenteer je ze je meest recente drol op een dienblad. Mijn vader las überhaupt niet en ook mijn vrienden waren geen echte lezers. Ik stuurde het daarom naar de enige schrijver aan wie ik toen kon denken: Jaap Robben.



Twee weken lang was het verversen van mijn mail het eerste wat ik deed als ik thuiskwam van school, maar daarna begon ik de moed langzaam op te geven. Het was immers te gek voor woorden dat ik ooit had gedacht dat een schrijver als hij tijd had voor zo’n puistige kobold van 17 als ik.



Ik was al bijna vergeten dat ik hem had gemaild toen ik op een dag ineens zijn naam in mijn mailbox zag verschijnen: hij had geantwoord. Hij zei dat het vlot las, dat hij zag dat ik kon schrijven en dat ik waarachtig talent had. Ik was compleet door het dolle en in mijn hoofd zag ik al hoe de stapels boeken met mijn naam erop in de winkel zouden pronken.



Met de woorden van Jaap Robben in mijn achterhoofd probeerde ik mijn roman bij uitgeverijen te krijgen. Ik mailde het naar een paar grote namen, maar daar kreeg ik buiten de standaard mailtjes natuurlijk nooit een antwoord op. Pas halverwege de zesde klas deed zich, tijdens het onderzoek van mijn profielwerkstuk, ineens een perfecte mogelijkheid voor om mijn manuscript daadwerkelijk in de handen van een uitgever te drukken.



Voor mijn onderzoek over de invloed van e-boeken op de boekenmarkt moest ik van mijn begeleider uitgeverijen interviewen, dus ging ik op zoek naar mensen die me te woord wilden staan. Uiteindelijk was er één uitgeverij die hapte: Lemniscaat, in Rotterdam. Het was dan misschien wel een uitgeverij van kinderboeken, wat niet bepaald het genre was dat ik met mijn eigen schrijven voor ogen had, maar iets was beter dan niets.



En dus stond ik op een dag braaf met mijn mapje vol vragen voor hun kantoor. Het zat in een rijtjeshuis in een burgerlijke straat, enigszins verscholen achter de hoge bomen in de diepe voortuin en even dacht ik dat ik verkeerd zat, maar op het bordje naast de voordeur stond toch echt de naam van de uitgeverij. Ik drukte met mijn staart tussen de benen op de deurbel.



Ik weet nog dat ik vond dat de vrouw die opendeed er verbazingwekkend normaal uitzag. Ik vertelde waar ik voor kwam, ze stelde zich voor als Marit en nodigde me vriendelijk uit om binnen te komen.



Terwijl zij me voorging naar een vergaderkamertje keek ik mijn ogen uit. De stapels boeken tegen de muur, de bureaus waar mensen druk aan het werk waren, het kleine doolhof van gangetjes en trappetjes: alles was magisch en ik kon maar amper geloven dat ik hier daadwerkelijk rondliep.



Het interview zelf was, helaas, afschuwelijk. Ik zou hier graag willen zeggen dat het geweldig was, dat ik vragen stelde waar ze van onder de indruk was en dat we daar uren hebben zitten praten, maar na een paar vragen was het al duidelijk dat ik toch echt bij de verkeerde uitgeverij zat. Als uitgeverij van kinderboeken maakten ze namelijk praktisch nooit e-boeken.



Aan het eind van ons interview, dat in totaal misschien maar een klein kwartier heeft geduurd, besloot ik over te gaan op het onderwerp dat voor mij duizendmaal belangrijker was dan dat profielwerkstuk.



Ik had mijn praatje woord voor woord ingestudeerd: ‘Misschien is dit een rare vraag,’ zei ik met trillende stem, ‘maar zelf schrijf ik ook heel graag. Ik heb onlangs een roman afgerond en ik weet niet zeker of jullie dit uitgeven, maar ik vroeg me af of jullie er misschien eens naar zouden kunnen kijken om te beoordelen of het iets voor jullie is?’



Pas toen ik was uitgepraat merkte ik dat ik dit alles in één adem had gezegd en hapte ik naar een teug lucht. Ze keek me vertwijfeld, of misschien eerder vol medeleven aan, zoals je zou kijken naar een blinde die zegt dat het zijn grootste droom is om ooit weer te zien.



‘Eigenlijk geven we niet echt literaire fictie uit,’ zei ze uiteindelijk. Ik bleef stil en keek haar aan. Deels omdat ik niet wist wat ik moest antwoorden, deels omdat ik stiekem hoopte dat er nog wat achteraan zou komen.



‘Maar ik wil er best eens naar kijken, misschien is het wat.’ Ik had toen al moeten weten dat ze dat alleen maar zei om het hart van deze zeventienjarige jongen niet te hoeven breken, maar ik was nog vol naïeve goede moed.



Omdat ze alleen maar manuscripten op papier lazen stond ik een week later opnieuw voor hun kantoor, met het manuscript en een begeleidende brief in mijn beste handschrift tegen mijn borst geklemd.



Dit keer deed niet Marit open, maar een wat oudere man met een nors gezicht. Hij had een dikke, witte snor die de man een walrusachtige uitstraling gaf.



‘Ik ben op zoek naar Marit,’ zei ik met overslaande stem.



‘Ze is ziek vandaag,’ zei hij. ‘Kan ik iets doorgeven?’



‘Ik kom een manuscript afgeven. Ze had gezegd dat ze het zou lezen.’



‘Geef maar,’ zei hij verveeld en hij hield zijn hand naar me op. Met twee handen legde ik de envelop plechtig in zijn uitgestoken hand en een paar tellen later klapte de voordeur na een brommend afscheid alweer dicht in mijn gezicht.



Maandenlang heb ik gewacht op een antwoord. Of nou ja, maanden: jaren. Ik wacht eigenlijk nog steeds, dus intussen ben ik er maar stilletjes van uitgegaan dat ze het niet hoeven. Ik heb nooit meer iets vernomen van Marit of de norse walrusman, zelfs niet toen ik ze mijn afgeronde profielwerkstuk opstuurde. Ik heb meerdere brieven naar ze gestuurd, eerst gericht aan Marit en later, toen ik dacht dat ze er misschien niet meer werkte en de brieven daarom ongelezen bleven, aan de uitgeverij zelf. Nooit heb ik een teken van leven vernomen.



Het was op zeventienjarige leeftijd mijn allereerste kennismaking met de harde wereld van de literatuur. Vanaf dat moment wist ik dat de weg naar een boekcontract een moeilijke zou gaan worden.



Maar ik was Max van der Linde, verdikkeme, en ik was vastberaden om dat boekcontract te krijgen.

Ik wil gewoon schrijven, oké? Of nou ja, toegegeven: ik wil misschien vooral gelezen worden. Dat is waarschijnlijk de reden dat ik zoveel waarde hecht...

Ik roep haar naam over een verlaten bedrijventerrein. Ze had me in een sms opgedragen dat te doen. Het is de eerste keer dat ik de naam Tanja zo hard en zo vaak roep. Na de zesde keer komt Tanja dan eindelijk in hoge snelheid aangereden op een heftruck. Ze heeft een blauw-geel windjack aan.&nbsp;



‘Waldemar?’ fluistert ze. Tanja?’ fluister ik terug. &#8216;Eigenlijk heet ik Francien,’ zegt ze, ‘maar mijn handelsnaam is Tanja.’ 



Ze gebaart dat ik moet instappen en dat doe ik dan maar gewoon. Misschien had ik meer vragen moeten stellen. Misschien had ik moeten afdwingen dat ze met die heftruck het stapelbed zelf naar mijn auto zou rijden. Misschien had ik gelijk moeten zeggen dat ik discretie minder belangrijk vind dan Tanja.



‘Ik doe niks wat verboden is,’ zegt ze.  ‘Dat is fijn.’ ‘Daar aan het einde staat mijn loods.’ ‘Ah ja.’  ‘Lijkt op die van Heineken, hè.’ ‘Ik drink geen bier.’ ‘Van die ontvoering.’ ‘Ah zo.’



Ik vraag of het stapelbed echt nieuw is.&nbsp;Een constructie voor een tweede keer in elkaar zetten, is namelijk lastig.&nbsp;Moertjes ontbreken, staal zet uit. Dat wat verdwijnt, is moeilijk te reconstrueren.&nbsp;En dan vraag ik of ze sneller kan rijden omdat ik een kinderkamer bouw en dat die kamer af moet. Tanja zucht en begint harder te rijden.&nbsp;&nbsp;



‘Ik ben ook liever op een andere plek,’ zegt ze. ‘Ik spaar voor een huis in Zweden.’



Ik knik.&nbsp;



Tanja wijst met een blauwe afstandsbediening naar een loods met een rond dak. Achter een opengaand rolluik ontstaat een zwart gat. We rijden naar binnen en het luik sluit zich achter ons. Ik hoor Tanja nog eens op de afstandsbediening drukken en gelijktijdig met de aanknippende lampen begint muziek te spelen. ‘Welkom bij IKEA Originals BV Zutphen,’ klinkt het door een intercom.&nbsp;



‘Hoeveel moet je er?’ vraagt ze.



We lopen langs kleine ingerichte zithoekjes. Terwijl we de meubels passeren blijft ze maar doorpraten. Over dat ze de spullen allemaal zelf koopt bij een IKEA-filiaal in Zweden. In een busje rijdt ze de aankopen naar haar loods op het bedrijventerrein in Zutphen. Ze benadrukt dat de Zweedse kwaliteit het beste is en dat ze daar maar een kleine meerprijs voor vraagt: Scandinavisch design voor kleine prijzen. Bij een keukenblokje in het midden van de loods blijft ze staan.&nbsp;



‘Moet je balletjes?&#8217; vraagt ze. ‘Stapelbed,’ zeg ik.’ ‘Ja, kom maar dan.’ 



We lopen langs drie mooi opgemaakte bedden en dan wijst ze naar een paar grote dozen. Ze vraagt waar ik precies naar op zoek ben en begint de namen op te sommen. Een&nbsp;TUFFING, een&nbsp;SMÅSTAD,&nbsp;twee&nbsp;keer de&nbsp;MYDAL&nbsp;in hoogglans, maar ik kan mijn ogen niet afhouden van het plaatje op de vijfde doos. Het is exact, exact, exact ons bed – ik onder, Jonathan boven. Het frame rood en zwart, de moertjes zilver.&nbsp;



De stalen buizen rammelen als we de doos samen door de loods tillen en op de hefvork plaatsen. Snel duwt Tanja een glas priklimonade in mijn handen. Het ruikt naar toiletreiniger.&nbsp;



‘Van het huis,’ zegt ze. ‘Dat is vriendelijk,’ zeg ik. 



Driftig bladert Tanja door een IKEA-folder. Als ze het juiste bed heeft gevonden begint ze met een pennetje een berekening te maken. Het feit dat dit model nu niet meer bij IKEA verkrijgbaar is, heeft invloed op de prijs, zegt ze. Ze doet ook aan CO2-compensatie en omdat ze de balletjes voor mijn komst al uit de verpakking heeft gehaald, moet ze die ook bij de prijs rekenen.&nbsp;



Als ik eerlijk ben, kan het mij niet zoveel schelen. Ik denk aan het krakende geluid van het staal als Jonathan stiekem uit bed sloop om stukjes papier in brand te steken. Hij werd er rustig van; het kijken naar de langzaam verkleurende snippers tot ze opkrulden en verdwenen. Hoe ik niks tegen onze moeder zei omdat ík het hem had geleerd, omdat ík het doosje lucifers stiekem had meegebracht en had verstopt in het ladekastje.&nbsp;



Ik denk aan&nbsp;hoe het koude bedframe langzaam warm werd op de plek waar ik mijn kinderhand drukte. Hoe ik schrok toen het frame al warm was toen mijn hand de spijlen raakte. Hoe ik mijn ogen opende, uit bed sprong en naar buiten rende zonder Jonathan mee te nemen.&nbsp;&nbsp;



‘741,60 cash graag,’ zegt ze.&nbsp;



Ik betaal de vrouw in briefjes van vijftig en laat me stilzwijgend terugrijden naar mijn auto. Ze vraagt of ik wat mond-tot-mondreclame wil maken, maar wel op een discrete manier. Ik beloof dat ik haar zal aanraden, maar kan niet bedenken aan wie.&nbsp;

Ik roep haar naam over een verlaten bedrijventerrein. Ze had me in een sms opgedragen dat te doen. Het is de eerste keer dat ik...

IV – het stapelbed

Het is iets eenogigs, of juist iets veelogigs, een kronkelend wezen met een veelvoud aan ledematen. De tekening op de kaft van een boek (in dit geval The Belly of Paris van Zola) achtergelaten door een anonieme kunstenaar.



Meteen zie ik de maker voor me, stoned op vakantie, alleen balpen en boek binnen handbereik, en wens dat ik dat was, onsamenhangende notities achterlatend, boter-kaas-en-eieren kriebelend op de achterflap, in een kleine, te warme tent.

Het is iets eenogigs, of juist iets veelogigs, een kronkelend wezen met een veelvoud aan ledematen. De tekening op de kaft van een boek (in...

Hippocrates was iedereen. Of laat ik het zo zeggen, in onze slaapkamer is hij iedereen geweest. Soms was hij onze oom, soms was hij God en soms was hij Sindala uit de ridderserie die Jonathan en ik zo vaak keken op videoband.&nbsp;



‘Je zal wel weten wie Hippocrates echt was,’ zeg ik tegen de slungelige jongen van de advertentie. Hij studeert geneeskunde, dat zei hij al in de chat. Dan weet hij dus dat Hippocrates&nbsp;de hele&nbsp;westerse geneeskunde&nbsp;heeft bedacht.&nbsp;De slungelige jongen knikt. Hij staat met een koffiemok en een sigaret in de deuropening. Ik hoor stemmen uit de gang komen.&nbsp;



‘Het is tien uur,’ zegt hij.  ‘Correct,’ zeg ik.  ‘Je zou om één uur komen.’ ‘Ik was in de buurt.’ ‘Kom maar binnen dan.’ ‘Erg vriendelijk.’



In de keuken zitten nog vier jongens met koffie en een sigaret. Op tafel staat het beeldje alsof het de vijfde gesprekspartner is. Een van de jongens zet een kop lauwe koffie voor mij neer. De ander duwt een smeulende sigaret tussen mijn vingers. Ik begrijp niet goed waar ze&nbsp;over praten.&nbsp;Af&nbsp;en toe knik ik instemmend alsof ik aandachtig luister, maar mijn gedachten drijven af naar&nbsp;die nacht.



Ik droom wel eens over kamers vol rook, of smog, of misschien noem ik het liever mist. Ik zoek de contouren van Jonathans gezicht, maar in mist verandert het landschap. Zo is het altijd gegaan.&nbsp;



‘Je ogen,’ zegt de jongen.  ‘Mijn ogen,’ zeg ik. ‘Huil je?’ vraagt een andere jongen.  ‘Irritatie,’ zeg ik, ‘van de sigaretten.’ ‘Bier,’ zegt de jongen en hij schuift zijn blik naar mij toe.  ‘Dankje.’



We proosten op Hippocrates. Dankzij hem studeren deze jongens. Dankzij hem wordt iedereen weer beter.&nbsp;Dankzij hem wordt bijna iedereen weer beter.&nbsp;Een van de jongens drukt zijn sigaret uit op het hoofd van het beeldje. De anderen volgen. Ik kijk met grote ogen naar het schouwspel.&nbsp;



‘Nu jij,’ zegt de jongen.  ‘Geen denken aan,’ zeg ik.  ‘Zo doen we dat hier.’ ‘Dat zal best.’ ‘Kom op!’ ‘Ik kom hier voor de verkoop.’ ‘Oh ja.’ ‘Ja.’



Met een natte vinger begint de jongen het voorhoofd van Hippocrates schoon te vegen. Nu kijken de andere jongens met grote ogen. Woedend springen ze op als de jongen daarna vertelt dat hij Hippocrates heeft verkocht. Iets met een huisrekening en schulden. En dat hij dan liever Hippocrates dan de televisie&#8230; Maar van Hippocrates blijf je af, roepen de andere jongens. En ik denk dat ik ze wel begrijp.&nbsp;



Ze willen weten wat ik met Hippocrates ga doen. Ik zeg dat ik hem nodig heb. ‘Echt nodig heb, snappen jullie?’ Ze schudden hun hoofd. ‘Ik bouw een kinderkamer na,’ zeg ik, ‘van vroeger. Zonder Hippocrates klopt die kamer niet. En in die kamer ben ik iets kwijt. Ben ik iemand kwijt,’ verbeter ik mijzelf. ‘Maar voor ik hem terugvind moet eerst de kamer kloppen.’



Maar dat van dat kwijt zijn, kan ik ze niet goed uitleggen. Vooral omdat ze zelf bang zijn om Hippocrates kwijt te raken. Ik vertel over het beeldje en hoe Jonathan de kleur bepaalde voor de neus, ik koos&nbsp;de kleur van&nbsp;de oren en samen besloten&nbsp;we dat de mond blauw moest zijn.&nbsp;Altijd alles in overleg. En ik zeg dat ik ook deze Hippocrates ga beschilderen zodat het&nbsp;exact,&nbsp;exact,&nbsp;exact klopt.&nbsp;



‘Marmer,’ zegt een van de jongens.  ‘Dat kan,’ zeg ik.  ‘Marmer kan je niet beschilderen.’ ‘Komt goed.’ ‘Porselein,’ zegt een ander.  ‘Ook mogelijk,’ zeg ik. ‘Verkocht is verkocht,’ zegt de jongen.  ‘Sorry,’ zeg ik. 



Een voor een aaien de jongens een laatste keer over het hoofd van Hippocrates. Een van hen vindt het echt een kutzooi, deze hele situatie, en ook dat begrijp ik wel. Dan stopt de jongen het beeldje in een Albert Heijntas en geeft het aan mij. Ik leg een briefje van twintig op tafel en bedank de jongens voor de koffie, de sigaretten en het bier. Ze wensen me geen fijne dag.&nbsp;

Hippocrates was iedereen. Of laat ik het zo zeggen, in onze slaapkamer is hij iedereen geweest. Soms was hij onze oom, soms was hij God...

III – hippocrates

Zondagochtend, zomer, Paramaribostraat. Op de eerste verdieping oefent iemand Twinkel Twinkel op de xylofoon. Zachte stemmen.

Zondagochtend, zomer, Paramaribostraat. Op de eerste verdieping oefent iemand Twinkel Twinkel op de xylofoon. Zachte stemmen.

Ik ben in Mortsel voor een wasbak die lijkt op de wasbak die ik zoek. Mortsel ligt in België, net onder Antwerpen. En de bel doet het niet. Het komt vaker voor dat de bel het niet doet in België.&nbsp;Ik&nbsp;klop op het woonkamerraam en besluit niks over de deurbel te zeggen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



‘Noorderbuur,’ schreeuwt een man door het raam.  ‘Nee, ik heet Waldemar,’ roep ik terug.  ‘Juist, u komt voor de lavabo,’ schreeuwt hij. ‘Ik weet van geen lavabo,’ roep ik. ‘Voor de afspraak.’ ‘Afspraak,’ roep ik.



Hij kantelt het&nbsp;woonkamerraam open, zo hoeft hij niet meer te schreeuwen. Achterdochtig scant hij mij. Zijn ogen zijn een beetje dichtgeknepen alsof hij tegen de zon in kijkt. Dan wijst hij naar mijn auto. Weer begint hij te roepen. Hij roept dat ik het wél ben, dat kan hij zien aan mijn kenteken. Ik kijk ook naar mijn kenteken maar zie&nbsp;niets&nbsp;vreemds. Ik wil gewoon die wasbak zien.&nbsp;



‘Lavabo,’ zegt hij.  ‘Nee, wasbak,’ zeg ik.  ‘Ja, kom maar binnen dan.’ ‘Voor de wasbak?’ ‘Ja, voor de lavabo.’ ‘Mij best.’



Hij veegt de vensterbank leeg, zwaait het raam verder open en ik klim naar binnen. Het ziet er gezellig uit. Een grote sfeerlamp verlicht de woonkamer en aan de muren hangen veel lijstjes met foto’s. Ik word altijd melancholisch als ik foto’s uit andermans leven zie.&nbsp;



Misschien omdat hij de foto’s nog heeft. Misschien omdat tijd en plaats samenkomen in dit moment zonder dat ik echt begrijp hoe de twee met elkaar verweven zijn. Ik herken de twinkeling van dat kind op de foto in zijn ogen. Hij staat daar met een hengel in zijn hand, als tiener op een klassenfoto en later met een geliefde die hij stevig omhelst. Er hangen veel foto’s met geliefden.&nbsp;



‘Mooie foto’s hè?’ vraagt hij. ‘Zeker,’ zeg ik.  ‘Ik sta op elke foto.’ ‘Mooi.’ ‘Zelf opgehangen ook.’ ‘Mooi,’ zeg ik nogmaals. 



Tegenover de bank hangen vier wasbakken aan de muur. Op die manier zijn ze aantrekkelijker voor de verkoop, legt de man uit.&nbsp;Ik mag er een uitkiezen. Ik kies die van de advertentie, met het gouden kraantje aan de linkerkant. De man geeft mij een moersleutel&nbsp;en ik zak door mijn knieën.



‘Zit goed vast hè?’ zegt hij. ‘Best wel ja.’ ‘Ook zelf opgehangen.’ ‘Joh.’ ‘Wat gaat u er eigenlijk mee doen?’ ‘Ik bouw een kinderkamer.’ ‘Gefeliciteerd!’ ‘Dankjewel.’ ‘Heeft u al een naam?’ ‘Oh, nee, ik ben iets kwijt.’  ‘Ah, zo.’ ‘Ja.’



Terwijl de moeren langzaam loskomen van de muur kijk ik naar mijn handen. Zouden de handen van Jonathan er nu ook zo uit hebben gezien?&nbsp;



Samen tillen we de wasbak door het raam naar buiten.&nbsp;Ik begrijp ook wel dat een woningbrand niet te blussen is met water uit een fonteintje als dit. Maar ik moet het proberen, ik had het moeten proberen.&nbsp;



Voor ik vertrek wil de man met mij op de foto. Voor mijn auto stelt hij een statief op met een grote camera. Ik heb het idee dat&nbsp;hij&nbsp;alles in zijn leven grondig aanpakt. Hij omhelst mij stevig als de camera flitst.&nbsp;



‘Het is goed zo,’ zegt hij.  ‘En het geld?’ vraag ik.  ‘De foto is voldoende.’ ‘Joh.’ ‘Succes met je zoektocht.’ ‘Jij ook,’ zeg ik.

Ik ben in Mortsel voor een wasbak die lijkt op de wasbak die ik zoek. Mortsel ligt in België, net onder Antwerpen. En de bel...

II – de wasbak

Vader en zoon waren geheel in het zwart gekleed, écht zwart, waardoor ik dacht dat ze vast een duur wasmiddel gebruikten. Het haar van de vader was eveneens zo glanzend donker dat het leek of ze dat haar er gelijk maar wekelijks bij wasten.

Vader en zoon waren geheel in het zwart gekleed, écht zwart, waardoor ik dacht dat ze vast een duur wasmiddel gebruikten. Het haar van de...

Waarom wil ik haar zo graag alles vertellen?&nbsp;Ik kom slechts voor het kastje. Die van de advertentie en dan praat ik maar door. Over hoe mijn achterkamer al leeg is en kijk, dit wordt het behang. Ik leg uit dat het van een verzamelaar komt, want dit behang vind je tegenwoordig nergens meer, ziet u, dat patroon, waar wordt dat tegenwoordig nog&nbsp;gemaakt? En dan ongeveer zo’n wastafel, en dat ik nog niet uit ben over het plafond, omdat ik de kleur niet meer voor me kan zien en hoe angstig me dat af en toe maakt. Dat herinneringen langzaam vervagen, of vervormen, of verdraaien, ik kom niet op het juiste woord, hier op de stoep van Aldo_1973.&nbsp;



‘Hoe heet u eigenlijk? U lijkt niet op een Aldo_1973…’ ‘Mijn man,’ zegt ze.  ‘Dacht ik al,’ zeg ik.  ‘Je komt voor het kastje?’ ‘Klopt.’ ‘Je bent een verzamelaar?’ ‘Nou niet helemaal.’



Ze laat het kastje zien en ik schreeuw het uit. Ze schrikt.&nbsp;‘Sorry,’&nbsp;roep ik, en daarna:&nbsp;‘Exact! Exact! Exact!’&nbsp;



Dit is ons&nbsp;kastje, van&nbsp;Jonathan en mij. Ik trek gelijk de bovenste lade open, prop mijn hand naar binnen en voel in de hoekjes. ‘Ja, het voelt hetzelfde, alleen…’



‘Alleen wat,’ zegt ze.  ‘Het laatje is kleiner dan in het echt,’ zeg ik.  ‘In het echt?’ ‘Het voelt alsof er ruimte mist.’



Ik vraag of het binnenhout is uitgezet. Of is het kastje na verloop van tijd geslonken, in zijn geheel kleiner geworden om ruimte te maken voor de andere meubels in deze woonkamer? Ik stop mijn tweede hand in het laatje, probeer mijn onderarm erin te proppen en terwijl ik duw en duw valt mijn blik op de donkere haren op mijn arm. ‘Welnee,’ roep ik, ‘het is niet het kastje dat het probleem is. Mijn handen zijn slechts groter, ik ben gegroeid. Het kastje is perfect! Ik neem ‘m Aldo, ik neem ‘m.’&nbsp;



‘Vijftig euro,’ zegt ze. Ik geef haar zestig.  ‘Dat is te veel.’ ‘Geef niet.’ ‘Dat is aardig.’ ‘Geeft niet,’ zeg ik nog eens. 



Ze vertelt dat het kastje nog van haar oma was. Een keurige vrouw met knokige handen. En die oma bewaarde alle fotoboeken van haar oma’s in datzelfde kastje en ik zeg dat het niet klopt. ‘Het klopt niet Aldo, of nou ja, voor jou klopt het, maar als jij nu andere verhalen gaat verzinnen bij dit kastje klopt het niet, snapt u?’ Ze kijkt bedenkelijk.&nbsp;



‘Ik verzin dit niet,’ zegt ze.  ‘Weet ik ook wel,’ zeg ik.  ‘Nou dan.’ ‘Wat, nou dan.’ ‘Ik verzin de verhalen over mijn oma niet!’



Ik moet het waarschijnlijk beter uitleggen. Dat zeiden ze tegen me op de universiteit. Beter uitleggen, want zo ben jij de enige die het begrijpt. Iedereen in de werkgroep was het daar mee eens, dat zag ik aan hun achterbakse blikken. Of nee, ze waren niet achterbaks. Ik studeerde Communicatiewetenschap en als je dan niet kan uitleggen wat je bedoelt, dan is het logisch dat de mensen vreemd naar je kijken.&nbsp;



‘Aldo, luister. Mijn achterkamer dus, heeft exact dezelfde afmetingen als onze slaapkamer van vroeger. En dat is geen toeval, begrijpt u. Daar moet ik iets mee. Dus als straks dat behang en het plafond precies zoals vroeger, als onze kinderkamer, en dan dit kastje links van Jonathans raam, misschien dat ik het dan weer terugvind. Als alles weer hetzelfde is. Aldo, snapt u?’



‘Mijn man heet Aldo,’ zegt ze.  ‘Ja, dat weet ik wel,’ zeg ik.  ‘En ik snap het niet.’ ‘Geen probleem.’ ‘Fijne dag.’ ‘Geeft niet.’

Waarom wil ik haar zo graag alles vertellen?&nbsp;Ik kom slechts voor het kastje. Die van de advertentie en dan praat ik maar door. Over hoe...

I – Het kastje

Elke dag was het een ander park. De ene dag viel haar oog op de rode bessen, in bescheiden trossen wachtend terwijl ze rijpten, de andere dag waren het de reuzebladeren van een brandnetel, of de weeïge geur van de balsemien. Vanochtend waren het de honderden groene esdoornvleugeltjes op de grond. Meteen zag ze Micky voor zich, haar eerste geheime liefde op de kleuterschool, die er een openbrak en op de brug van zijn neus plakte en lachte.

Elke dag was het een ander park. De ene dag viel haar oog op de rode bessen, in bescheiden trossen wachtend terwijl ze rijpten, de...

Vrouw loopt naar het park. Wanneer ze haar leven niet meer begrijpt, leggen de bomen het haar uit.

Vrouw loopt naar het park. Wanneer ze haar leven niet meer begrijpt, leggen de bomen het haar uit.

Het baasje sloeg rechtsaf en de golden retriever rende nog mijn kant op, met een soort glimlach. Heel even leek het alsof dit&nbsp;mijn&nbsp;hond was, alsof we altijd al voor elkaar bestemd waren en zowel de hond als ik dit wisten. Maar toen sloeg de hond ook rechtsaf en ik liep door met de Jumbo shopper bungelend tegen mijn knie bij elke stap.

Het baasje sloeg rechtsaf en de golden retriever rende nog mijn kant op, met een soort glimlach. Heel even leek het alsof dit&nbsp;mijn&nbsp;hond was, alsof...

Première

Paola

Levan

Astrid

Elizabeth

Lyanna (Slot)

Zeven verhalen over een verdwenen ballerina

Iedereen zei altijd dat ik zoveel geluk had. Dat mijn ouders eindelijk iets hadden om naar uit te kijken nu ze in het grijze Nederland woonden en vastzaten aan geestdodende banen. Dat er zoveel meisjes waren die in mijn (ballet)schoenen wilden staan. Dat het een sprookje was. Als ik een slechte dag had wilde ik tegen al die mensen zeggen dat het ze zelf maar eens moesten proberen. Probeer maar eens dagen van twaalf uur te maken, probeer maar eens door al je blessures heen te dansen. Probeer überhaupt maar eens op spitzen te gaan staan. Ik dacht dat verdwijnen de oplossing zou zijn. Geen repetities en kritische balletmeester. Geen recensenten die elke verkeerde stap zagen, altijd weer iets te zeiken hadden. Ik werd gek van al die prikkende ogen van het corps de ballet, vande ballerina’s die weliswaar tegen me opkeken maar het me ergens ook misgunden. Ik werd zelfs gek van de mensen die het beste met me voor hadden. Misschien wel omdat ze me op een voetstuk plaatsen. Omdat ze me niet konden ze zien als een van hen. De stewardess spreekt me aan in het Georgisch, vraagt om mijn ticket. Ik loop naar mijn stoel en ik ben blij met mijn plekje bij het raam, dat ik straks nog een laatste blik kan werpen op de Zwarte Zee als het even mee zit. Natuurlijk bracht mijn vertrek een aardverschuiving teweeg. De kranten puilden uit en de politie werd ingeschakeld. Astrid zag eindelijk haar kans schoon om in de spotlights te staan bij een juicekanaal. Ze bracht de grootste onzin de wereld in. Dat ik nog steeds een van haar beste vriendinnen ben, terwijl ik haar al jaren niet meer spreek. Het balletgezelschap liet weten dat ze mijn plotselinge verdwijning ‘betreurden’ en het ‘een enorme schok was’. Onderaan het bericht stond in dikgedrukte letters het nummer van de politie. Anderen bleven stil. Ondertussen maakte ik lange wandelingen door de bossen, reed ik paard door de bergen, spoorde ik oude familieleden op die ik dwong niets over mijn plotselinge bezoek te vertellen. Natuurlijk belde uiteindelijk één van hen mijn moeder op. Waarschijnlijk had ik hetzelfde gedaan als ik een van mijn tantes was geweest. Mijn spieren begonnen te zeuren, smeekten om arabesque’s en grand jetés. En toen wist ik het. Wat je eenmaal in je lichaam hebt gestopt gooi je er niet zomaar meer uit. Het lichaam vormt je. Ik kon niet zomaar uitwissen wie ik geweest was. Ik huilde bij het meer van Tobavarchkhili. De stewardess zegt dat we onze stoelriemen vast moeten maken. Ik check nog een keer mijn berichten voordat ik mijn telefoon uitzet. Het laatste whatsappje is van Bas. Ik jou ook, stuur ik terug.

Iedereen zei altijd dat ik zoveel geluk had. Dat mijn ouders eindelijk iets hadden om naar uit te kijken nu ze in het grijze Nederland...

waarom ik nooit voor naturelchips ga

ritueel

verzamelen/kwijtraken

'in de afgelopen jaren heeft de librije een idiosyncratisch handschrift ontwikkeld'

de focus ligt nu op afleren zegt mevrouw smits

Vijf gedichten vanuit een klassenmigrant

er was eens een debat ik was een partij ik zei jullie lullen uit je nek friet is niet van melk gemaakt



een onbetwistbaar feit zoals een das niet per definitie chic een vork niet in een linkerhand een bijstandsgerechtigde profiteert



niet van pepernoten in de lente die de voedselbank strooit omdat de andere partij nachtmerries krijgt bij het idee van gebrek op een heerlijke avond



ik had een punt zij lulden zoals zij altijd doen de eenmansjury zei een strafpunt kan je krijgen



dit is geen argument dit is een aanval hoe durf je de andere partij rechtstreeks aan te spreken



dus friet was toch van melk gemaakt de jury zeer overtuigend gespeeld door mijn docent ik vang veel stof voor lessen maar word nooit



hak mijn vingers af snijd mijn strot door mijn hele leven alleen maar meesters gehad

er was eens een debatik was een partijik zei jullie lullen uit je nekfriet is niet van melk gemaakt een onbetwistbaar feitzoals een das niet...

ik voel de onderbuik de druk op het kruis is reflexief



was ik vrouw en zichtbaar men noemt het intuïtie nu is het gewoon agressie angst door een afwezige vader onvoldoende onderdrukt



zes maanden later vergeet ze bijna haar portemonnee ze zegt het komt er niet op aan er staat pasta in de koelkast



niet vol maar verzadigd besluit ik nathan sid voor haar tv die slechts als decoratie dient en ik dan ben ik beeld



of kijker



adriaan van dis werd opnieuw gevraagd voor zomergasten niet door haar ik zei nog hij is een klassenmigrant



uit een uitgeholde oppervlakte kwam de mwoah ze zag een oude witte man ze had geen tijd voor woordspelletjes ze ging



buiten mij om



ontwikkelt zij een idiosyncratisch handschrift ik zal het nooit kunnen lezen ik zal nooit niet het hoofd verliezen in de keuken



(ook al ken ik indisch en zij niet)

ik voel de onderbuikde druk op het kruisis reflexief was ik vrouw en zichtbaar men noemt het intuïtienu is het gewoon agressie angstdoor een afwezige...

‘in de afgelopen jaren heeft de librije een idiosyncratisch handschrift ontwikkeld’

ik verlies me op jouw schoot van klittenband



bloter en bloter en bloter lig ik boven de deken naar de strepen glassex op jouw wandspiegel te staren



dit is niet mijn glans



alles heb ik gespaard stoepmuntjes hemden van logés en voorlichtingscondooms dominante partners de limiet van mijn absorptievermogen bereikte ik al vroeg



we weten allebei dat vakjes vloeien over en in elkaar laat herinneringen doodgeboren laat ze in dit bed



(weten wij dit allebei?)



iedere ochtend pluk je onze haren van je af stopt ze in een doosje met vakjes voor maandag dinsdag woensdag

ik verlies meop jouw schoot van klittenband bloter en bloter en bloterlig ik boven de dekennaar de strepen glassex op jouw wandspiegel te staren dit...

ik vertel mijn scharrel dat ik nooit een vaatwasser heb gehad we liggen op bed – ik op de rand zij in het midden bloed loopt in mijn ogen



slaapmoe kreunt ze: had je soms geen afwas



ik weet dat ik laf was door niet te snurken de volgende keer heb ik erectieproblemen daarna krijg ik de knoopjes van mijn blouse niet los op het laatst zijn de sleutels vergroeid



we kennen elkaar van toen de trein vol zat en de eerste klas werd opengesteld ik mocht op haar schoot zitten



de rollen ik richt me op ze ziet een rug die krom had moeten staan van het werken op handen en knieën



ze noemt me een rodeostier haar rodeostier



ik drink thee uit het waterglas ben niet in de positie haar een koosnaampje te geven

ik vertel mijn scharrel dat ik nooit een vaatwasser heb gehadwe liggen op bed – ik op de randzij in het middenbloed loopt in mijn...

mijn riem heeft er een gaatje bij een stille zweep van anderhalve middel



de bolle was mijn naam bedacht door mijn broer terwijl hij met een duplosteen de zachtheid van mijn wangen testte



mijn broer heette de lat hoe kan één zak chips tot twee uitkomsten leiden



hij graait nog steeds iedere dag twee kommen leeg zijn ribben zijn te tellen



ik eet nu puntpaprika’s leer de zaadlijst weg te snijden in één haal mijn ribben zijn te tellen



iedere ochtend



als ik mijn pak aan trek haal ik de riem zo strak aan dat ik weer een buikje krijg

mijn riem heeft er een gaatje bijeen stille zweepvan anderhalve middel de bolle was mijn naambedacht door mijn broerterwijl hij met een duplosteende zachtheid van...

Het vak

De leeslijst

Literatuurgeschiedenis

Spreken, luisteren &amp; argumenteren

Schrijven &amp; formuleren

Taalkunde

Begrijpend lezen &amp; het examen

Zeven gesprekken met scholieren over het vak Nederlands

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar begrijpend lezen en het examen?



***



Op 15 mei 2024 is het zover: het Centraal Schoolexamen Nederlands. Het is een examen dat ieder jaar toch weer een beetje in de schijnwerpers staat en ieder jaar weer een recordaantal klachten lijkt binnen te krijgen. Toen ik mijn examen in 2017 deed, hadden we ook zo’n record, en de middag na het examen vlogen de memes al over het internet. Een hellend vlak? Wat de fuck is dat? Een filmpje dat het allemaal goed samenvat is <a href="https://www.youtube.com/watch?v=7L2DqpFboR0">hier te bekijken</a>.&nbsp;



Het CSE Nederlands is volledig gefocust op begrijpend lezen en bestaat zoals velen zich waarschijnlijk nog kunnen herinneren uit een aantal teksten met vragen (<a href="https://www.examenblad.nl/2023/vwo/vakken/talen/nederlands-vwo">zie hier het examen van 2023</a>). Natuurlijk tellen er ook cijfers die je voor andere onderwerpen hebt gekregen mee voor je uiteindelijke cijfer op je diploma, maar het CSE blijft toch de grande finale. Dat maakt begrijpend lezen automatisch een van de belangrijkste onderdelen van het vak, en dat terwijl er zo onwijs veel kritiek op het vakonderdeel is. De leesvaardigheid is aan het dalen en neerlandici en docenten Nederlands halen soms zelf ook niet eens hoger dan een acht voor het examen. Hoe moet het die leerlingen dan lukken een ruime voldoende te scoren? Het resultaat is dat leerlingen worden gedrild om dat examen door te komen &#8211; een examen dat wellicht überhaupt niet deugt.



Maar goed, we beginnen bij het begin. Ik ben in eerste instantie benieuwd of die leerlingen zelf ook vinden dat het slecht gesteld is met hun leesvaardigheid. Daarom begin ik deze laatste aflevering met de volgende stelling: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het allemaal wel meevalt met hoe slecht jullie kunnen lezen.’



Tot mijn verbazing blijven alle handen omlaag. Misschien is het kortzichtig van mij, maar ik had eerlijk gezegd verwacht dat deze pubers het allemaal maar gezeik van die gekke volwassenen zouden vinden, dat ze zouden vinden dat ze heel goed kunnen lezen maar dat die teksten gewoon stom zijn, dat tijden veranderen. Maar nee: ook zij denken dat hun generatie iets als een leesachterstand heeft.



‘Hoe komt dat, volgens jullie?’



Er wordt even nagedacht. ‘Onze ouders moesten vroeger volgens mij wel veel meer boeken lezen dan wij nu,’ zegt Danja. Fleur voegt daar nog aan toe: ‘En kinderen grijpen tegenwoordig toch sneller naar hun telefoon dan naar een tekst.’



‘En wat vinden jullie er dan van dat die leesvaardigheid achteruit gaat?’ vraag ik.



Gelukkig is de consensus dat ze niet bepaald vrolijk worden van het idee. Ook zij vinden leesvaardigheid een basisvaardigheid waar ze hun hele leven mee te maken krijgen, ook tijdens hun studies straks.&nbsp;



Daarnaast merken ze dat hun algemene kennis wat minder is. ‘En dan zeggen ze dat ik vaker het nieuws moet lezen,’ zegt Esther.&nbsp;



‘Ik ben dat ook wel echt van plan,’ antwoordt Famke. ‘Ik heb de NOS-app al op m’n telefoon geïnstalleerd.’



Toch weer die telefoon. Sorry, dat klinkt misschien alsof ik zelf elke dag de krant lees, maar ik gebruik m’n telefoon ook om het nieuws te consumeren. Het is in ieder geval beter dan het nieuws meekrijgen via sociale media, omdat het niet altijd even duidelijk is hoe betrouwbaar de bron is. Leerlingen hebben tegenwoordig steeds meer moeite met het beoordelen van de kwaliteit en geloofwaardigheid van teksten, het reflecteren op en evalueren van inhoud en vorm en het omgaan met conflicterende informatie.



‘Herkennen jullie je daarin?’



‘Niet per se,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind dat ik best kan beoordelen of een bron betrouwbaar en geloofwaardig is, alleen kan ik niet altijd verwoorden waarom.’



Daarin krijgt ze bijval. Op zich is het meestal prima als je alleen al die betrouwbaarheid aan kunt aanvoelen, maar helaas gaat het bij het vak Nederlands vaak juist om die verwoording. Ze krijgen ook vaak zat open vragen op het examen waarin ze hun antwoord zo beknopt mogelijk moeten verwoorden.



Dat brengt ons weer terug bij het examen. En omdat het de laatste aflevering is, vind ik dat ik er best een tweede stelling in mag gooien: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het CSE Nederlands je algemene taalvaardigheid toetst en daarmee voldoende is.’



De handen blijven wederom omlaag. Top. Natuurlijk is Nederlands een veelzijdig vak en is het zo goed als onmogelijk om een toetsvorm te vinden waarin al die aspecten op het examen aan bod komen, maar toch zou het fijn zijn om een vorm te hebben die iets meer bewerkstelligt dan alleen begrijpend lezen.&nbsp;



‘Wat is er allemaal mis met het examen Nederlands, volgens jullie?’



‘Ik vind het gewoon stom dat het bijna altijd gokken is wat ze nou precies willen horen,’ zegt Fleur. ‘En ik heb vaak het gevoel dat ik iets best goed heb beargumenteerd, maar omdat het dan niet in het antwoordmodel staat, is het meteen fout.’



Dat zijn interessante punten. Het voordeel van een tekst met vragen en een antwoordmodel is dat het enigszins makkelijk na te kijken is, zonder al te veel ruimte voor discussie &#8211; wat bij een examen dat op zo’n grote schaal wordt afgenomen handig is om het voor alle leerlingen zo eerlijk mogelijk te houden. Het nadeel is echter wel dat er weinig ruimte is voor nuance, waar de teksten die op examens worden gelezen echter vaak wel om vragen. De vragen en antwoorden zijn heel zwart-wit, goed óf fout en er zijn weinig tussenwegen. Daardoor wordt zo’n tekst eerder een puzzel die ze moeten oplossen dan een tekst die ze moeten begrijpen. Natuurlijk kan een docent ervoor kiezen één of twee punten te geven als het gaat om een vraag met meer punten, maar ook daarvoor staat vaak uitgeschreven voor welke elementen een leerling een punt krijgt of niet.



‘En ik vind het ook stom dat je voor je antwoorden een maximaal aantal woorden hebt,’ zegt Jasmijn. ‘Ik zou iets veel beter uit kunnen leggen als ik iets meer woorden zou mogen gebruiken.’



‘Dat snap ik,’ zeg ik, ‘maar je moet natuurlijk ook leren je antwoorden beknopt en helder te formuleren, zonder al te veel omwegen.’



Een knik met tegenzin: dat snappen ze dan ook wel weer.



‘Maar de teksten die we moeten lezen slaan ook echt nergens op,’ zegt Danja.



‘Hoezo niet?’



‘Allemaal saaie teksten over saaie onderwerpen.’



‘Oké, maar wat voor soort teksten zouden jullie leuk vinden om te lezen? Zouden jullie dan bijvoorbeeld fictie willen? Of een mix?’



Op zich zou fictie ze best leuk lijken, zeggen ze, maar natuurlijk hebben ze ook al literatuurtoetsen gehad. Daarnaast benoemt Fleur dat ze zakelijke teksten in principe wel op een examen thuis vindt horen. Desalniettemin zou een mix misschien leuk zijn, voor de afwisseling. Zo wordt het examen wellicht dragelijker én wordt de taalvaardigheid ook nog in iets bredere vorm getoetst, omdat leesvaardigheid natuurlijk niet alleen op zakelijke teksten van toepassing is.



‘Even uit nieuwsgierigheid,’ zeg ik, ‘wat voor cijfer hopen jullie te halen voor het examen, straks?’



‘Als jij als neerlandicus maar een 8 haalt, zou ik allang blij zijn met een 6,’ zegt Esther.



‘Ik ook,’ voegt Jasmijn toe. ‘Als ik nu een 6 haal ben ik zeer tevreden en dan zeg ik vrolijk dag tegen de middelbare.’



Zulk soort uitingen stemt men misschien wat pessimistisch, maar helaas is dit wel de realiteit. In plaats van persoonlijke ontwikkeling en het daadwerkelijk iets bijbrengen waar die scholieren wat aan hebben, lijkt de middelbare school zoals het nu is vormgegeven soms eerder een plek om alleen je diploma te halen zodat je op je studie straks echt iets nuttigs kunt leren. Het is een realiteit &#8211; en mentaliteit &#8211; waar we volgens mij (en velen met mij, denk ik) vanaf zouden moeten. Het maakt van de middelbare school een fabriek waar leerlingen wordt aangeleerd dat het vwo beter is dan het vmbo, hoe hoger de cijfers hoe beter. Het werkt hokjesdenken in de hand en bevordert een maatschappij waarin we meer waarde hechten aan ons opleidingsniveau, beroep en salaris dan aan het leiden van een gelukkig leven, het liefst in een wereld waarin we allemaal op gelijke voet onze bijdrage leveren aan de samenleving. Het onderwijssysteem is een van de belangrijkste pilaren waar een maatschappij &#8211; en haar toekomst &#8211; op rust. Een verandering van het onderwijs kan uiteindelijk doorwerken in een verandering binnen de maatschappij.



Tot zover mijn tirade. Omdat het de laatste aflevering van de reeks is, vond ik dat ik mijn moment maar even moest pakken voor het te laat zou zijn. Maar goed, om die verandering in het onderwijs te bereiken zou een paradigmawisseling nodig zijn; we zouden compleet moeten hervormen wat we als mensen in een samenleving waarderen. Dat zie ik op korte termijn niet gebeuren, dus voor nu is het zaak om te roeien met de riemen die we hebben en het onderwijs zo goed en draaglijk mogelijk te maken binnen wat de kaders ons toelaten.



Ik zou deze reeks heel graag af willen sluiten met een alomvattende oplossing, een alternatief examen dat alle problemen als sneeuw voor de zon doet verdwijnen, maar dat zit er helaas niet in. Daar zijn slimmere en meer ervaren mensen voor nodig dan ik &#8211; en het gaat langer kosten dan een paar weken om begrijpend lezen (en het vak Nederlands in het algemeen) te hervormen. Ik hoop dat ik met deze reeks in ieder geval wat stof tot nadenken heb gegeven, waar anderen weer mee verder kunnen. Of dat gelukt is, zien we vanzelf.



*



Ergens gaat er een bel, het interview zit erop. Terwijl de leerlingen langzaam opstaan en al kletsend hun tassen inpakken, veeg ik de lege snoepzakjes in de prullenbak. Allemaal pakken ze nog snel een Maoam of een zakje Haribo voor onderweg naar het volgende lokaal, waarna ik de resterende halve kilo weer in m’n tas prop. Ik bedank ze voor hun tijd, zeg dat ik het leuk vond om ze weer even te zien. Waarschijnlijk zal het de laatste keer zijn &#8211; nu echt. Ik wens ze succes met de voorbereidingen van hun examens, hoop dat ze allemaal slagen en een mooi leven tegemoet gaan. Ze zeggen bedankt, tot ziens. Een voor een schuifelen ze het lokaal uit, met een voorzichtige glimlach die verklapt dat ook zij snappen dat dit waarschijnlijk een definitief afscheid zal zijn. Het liefst had ik nog uren met ze gekletst, maar ze moeten door. Allemaal moeten we door. Door met onze dag, en weer op naar de volgende. 



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het...

Begrijpend lezen & het examen

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat weten ze eigenlijk van taalkunde?



***



Disclaimer: taalkunde is niet mijn specialiteit. Tijdens mijn studie Nederlands koos ik voor het pad van de letterkunde en had ik in mijn eerste jaar zonder de hulp van een studiegenootje (nogmaals bedankt daarvoor, H.) de boel nooit overleefd. Grote delen van taalkunde waren voor mij net iets te wiskundig, al vond ik de achterliggende taalkundige theorieën over taalverandering, dialecten en fonetiek altijd wél interessant. Taalkunde op de middelbare school gaat tegenwoordig vaak niet verder dan grammatica en werkwoordspelling, en hier en daar een taalkundig onderzoekje. Heel lang wordt er verder niet stilgestaan bij de ontwikkeling van onze taal (ook doordat er wegens tijdgebrek soms ook niet langer stilgestaan bij kan worden), terwijl het toch een enorm onderdeel is van de Nederlandse taal én de studie Nederlands. Waarom dan niet op school? Ik denk dat taalkunde op de middelbare, als we het een beetje goed aanpakken, zeker aan zou kunnen slaan bij leerlingen.



Om het onderwerp aan de leerlingen te introduceren begin ik deze keer met de volgende stelling: ‘Hand in de lucht als je het belangrijk vindt om te weten hoe de Nederlandse taal in elkaar zit en hoe deze zich heeft ontwikkeld.’



Het blijft even wat stilletjes en uiteindelijk durft wederom alleen Jasmijn haar hand in de lucht te steken. Net als bij de aflevering over <a href="https://www.vuurland.nu/post/literatuurgeschiedenis">literatuurgeschiedenis</a> kijkt ze haar medeleerlingen verontschuldigend aan: ‘Ja sorry, maar dit vind ik ook gewoon best interessant.’



Om eerlijk te zijn ben ik best verbaasd dat Jasmijn de enige is die haar hand omhoog doet. Zeker aangezien de studie voor zo’n groot deel uit taalkunde bestaat &#8211; is dat dan allemaal voor niets geweest? het belang dat er op de studie aan taalkunde wordt gehecht. Taal zoals wij het gebruiken is een van de belangrijkste dingen die ons een bijzondere diersoort maakt. Zonder taal waren we nergens. Vinden ze het dan echt niet belangrijk om daar meer van te weten?



‘Hoe komt het dat jullie het niet belangrijk vinden?’ vraag ik aan de andere vijf.



Er klinken meerdere antwoorden, maar het komt allemaal hierop neer: ‘Ik spreek toch al prima Nederlands, dus dan hoef ik echt niet te weten hoe het in elkaar zit en hoe het zich heeft ontwikkeld.’



‘Maar heb je taalkunde wel nodig voor een beter taalbegrip, denken jullie?’



‘Ja, dat wel. Zonder kennen geen kunnen.’



‘Hmm, oké. En wat houdt volgens jullie taalkunde eigenlijk in?’



En hier zit denk ik de kern van het probleem, want inderdaad komen ze niet heel veel verder dan (werkwoord)spelling en grammatica, allebei vrij breindodende onderwerpen voor de middelbare scholier. Het is wel begrijpelijk dat dit het enige is waar ze bij taalkunde aan moeten denken, want verder dan dat gaat het op school dus ook niet.



‘Taalkunde is veel meer dan dat,’ zeg ik. ‘In de studie ga je ook veel dieper in op taalverwerving, bijvoorbeeld, of dialecten. Je leert over taalbeschouwing, taalvariatie, semantiek en taalpsychologie. Een paar van jullie gaan volgens mij psychologie studeren, dus daar zul je vast ook met psycholinguïstiek te maken krijgen. Je kunt echt veel meer kanten op met taalkunde dan je denkt.’



Wederom merk ik, nu ik iets meer vertel over wat de studie inhoudt, interesse.&nbsp;



‘Waarom krijgen we dat dan niet in de les?’ vraagt Fleur.



Al sla je me dood. Al vermoed ik dat het deels komt doordat we op de middelbare helaas niet altijd de tijd hebben om bij al die onderwerpen uitgebreid stil te staan. ‘Weten jullie dat taalkundeproject van vorig jaar nog?’&nbsp;



Even wat context tussendoor: in 5 vwo moesten de leerlingen in groepjes van drie of vier allemaal een klein onderzoekje doen. Op <a href="http://www.taalcanon.nl/">Taalcanon</a> moesten ze op zoek naar een onderwerp dat ze interessant vonden en dat als uitgangspunt nemen voor een onderzoeksvraag. De conclusies van hun onderzoeken presenteerden ze aan de rest van de klas. Zo deed een groepje bijvoorbeeld onderzoek naar Whatsapp-taal, maar ook naar hoe taalgebruik iemands wereldbeeld kan kleuren. De onderwerpen die op Taalcanon te vinden zijn, zijn stuk voor stuk prikkelende thema’s en voor ieder groepje leerlingen zit er wel iets interessants tussen waar ze meer over willen weten.



‘Bedoelt u dat onderzoek met die presentatie op het eind?’ vraagt Danja.



Ik knik. ‘Hoe vonden jullie dat?’



‘Dat was best leuk, eigenlijk.’ De rest stemt in.&nbsp;



‘Precies! Al die onderwerpen waar je uit kon kiezen hebben allemaal met taalkunde te maken.’



Het is grappig om te zien dat ze dit project eigenlijk allemaal wel leuk vonden, maar toch nog hun handen omlaag hielden bij mijn stelling. Misschien dat ze het project zó leuk vonden dat ze zich amper voor kunnen stellen dat het onderdeel is van zoiets saais als taalkunde, maar dat is gissen. Als ik ze vraag of meer van dit soort projecten leuk zouden zijn zeggen ze voorzichtig van wel, maar ook hier geldt: zo’n project kost veel tijd. Zowel voor de docent aan lestijd, maar ook voor de leerling, aan onderzoek en voorbereiding.&nbsp;



Toch zou meer taalkunde in de les wel nuttig zijn, denk ik. Misschien niet altijd in de vorm van een project, om tijd te besparen (al kom ik zelf even niet veel verder dan een soort toetsloze voorlichting over taalkunde (docenten, denk mee!)), maar ik denk zeker dat het bij kan dragen aan iets waar we het <a href="https://www.vuurland.nu/post/schrijven-formuleren">vorige week</a> ook al over hadden: bewuste taalvaardigheid.&nbsp;



‘Denken jullie dat taalkunde daaraan bij kan dragen?’ vraag ik ze.



‘Op zich wel,’ zegt Esther. ‘Je wordt je dan toch ook weer iets bewuster van de taal die je gebruikt.’



‘Precies.’ Door dat bewustzijn spoor je misschien ook weer sneller fouten op, of wil je op z’n minst beter je best doen om een foutloze tekst te schrijven. Wat ik nu op ga schrijven klinkt veel boomer-achtiger dan ik zou willen, maar misschien heeft het iets te maken met respect voor de taal. Dit is even een gekke vergelijking, maar sommige hardcore Star Wars-fans worden ook boos als iemand ‘Luke, I am your father,’ zegt in plaats van ‘No, I am your father’, terwijl anderen het geen bal kan schelen. Net zoals dat ik boos word als iemand ‘Ik ben groter als jou,’ zegt, in plaats van ‘Ik ben groter dan jij’. Oké, toegegeven, ik word misschien niet echt boos, maar zal hoogstwaarschijnlijk wel een beetje teleurgesteld zijn.



Maar goed, tijd om af te ronden. Volgens mij kunnen we een paar aardige conclusies trekken: dat leerlingen taalkunde onbelangrijk vinden, omdat ze denken dat alleen (werkwoord)spelling en grammatica daar onderdeel van zijn. Ook hier geldt weer dat de interesse kan worden gewerkt als de onderwerpen aan bod komen die ook onderdeel zijn van de universitaire studie, zoals taalpsychologie en taalverwerving. De enige vraag is hoe dat op een qua lestijd efficiënte manier kan, zonder de veelzijdigheid van taalkunde tekort te doen. Door het misschien op een elegante manier te verweven met andere aspecten van het vak (makkelijker gezegd dan gedaan, dat weet ik, maar met z’n allen moeten we iets kunnen verzinnen) krijgen leerlingen misschien niet alleen meer respect voor de taal, maar leren ze ook de bewuste taalvaardigheid aan die ze kan helpen bij het schrijven en lezen van teksten.&nbsp;



Tot zover de brainstorm. Nu de uitvoering nog.&nbsp;



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze van schrijven en formuleren?



***



Oké, een inleiding. Hoe moet dat ook alweer? Onderwerp introduceren, aandacht van de lezer trekken. Een anekdote? Is vast leuk. Oeps, er mist nog een onderwerp in die zin: dat* is vast leuk. Daarna het middenstuk, tijd om deelonderwerpen uit te denken. Onthoud: kernzinnen alleen in de eerste, tweede of laatste zin van de alinea, zodat leerlingen hem kunnen vinden als ze deze tekst ooit voor een toets moeten lezen. En dan &#8211; oh nee, wacht, ik mag een zin niet met ‘en’ beginnen. Maar ik weet even &#8211; shit, nu doe ik het weer. Met ‘maar’ mag het ook niet. Oké, poging drie: als laatst de conclusie. Daarin kan ik een samenvatting geven van de belangrijkste punten. Een vooruitblik, misschien een vraag. Trouwens, wat ben ik nu eigenlijk aan het schrijven? Is het een informatieve tekst? Een uiteenzetting? Wil ik mijn lezer amuseren of eerder iets leren? Wat ben ik in godsnaam eigenlijk allemaal aan het doen?



Sorry, genoeg ongein. Eerlijk: als ik een tekst als deze schrijf, denk ik aan geen enkele van de bovenstaande dingen. Natuurlijk, ik heb een klein beetje uitgedacht waar ik begin en wil eindigen en hoe ik daar wil komen, maar meer niet. Ik staar gewoon net zo lang naar mijn scherm tot me een begin te binnen schiet en kijk daarna wel waar het schip strandt en gaandeweg voel ik een beetje aan of het een tekst is die ermee door kan of dat ik een hoopje bagger heb geschreven.&nbsp;



Misschien is een klein kijkje achter de schermen van deze reeks leuk (ook al breek ik hiermee de illusie dat de gesprekken met de leerlingen in de tegenwoordige tijd plaatsvinden). Ik heb de leerlingen op één middag zo’n twee uur lang geïnterviewd en heb het gesprek met mijn telefoon opgenomen. Op de terugweg kwam ik erachter dat mijn telefoon na een kwartier was gestopt met opnemen, dus ik heb die middag als een gek in een Google Doc alle dingen getikt die ik me nog kon herinneren. Dat documentje deelde ik met de leerlingen zodat ze het nog konden aanvullen en dat alles is mijn uitgangspunt voor deze teksten: ik heb een overzicht van conclusies en quotes die ik in mijn tekst wil verwerken en markeer ze groen als ik ze gehad heb. Verder is het een kwestie van puzzelen om van het geheel een kloppend en goedlopend verhaal te maken, waarin niet alleen een paar dingen worden opgesomd, maar waarin daadwerkelijk iets wordt gezegd en een punt wordt gemaakt.



Natuurlijk verschilt het schrijfproces per persoon, maar dit is hoe ik het doe. Ik heb het zo geleerd door veel van dit soort teksten te schrijven &#8211; en ook door veel te lezen. Op die manier heb ik (denk ik) een gevoel gekregen voor hoe een tekst ongeveer in elkaar hoort te zitten (waar in mijn optiek geen vaste wetten voor bestaan, alleen richtlijnen) en wat qua stijl en formuleringen op wat voor momenten geoorloofd is.



Op de middelbare school gaat het anders. Leerlingen leren de bestanddelen van een tekst (inleiding, middenstuk, slot, deelonderwerpen, kernzinnen, hoofdvragen, hypotheses, de hele mikmak) als wetten aan en krijgen dan ook teksten als voorbeelden te zien die precies die puzzelstukjes bevatten die ze aangeleerd krijgen. Ze maken bouwplannen, denken hun teksten uit volgens de theorie en schrijven ze op, om ze vervolgens door de docent via een formulier te laten beoordelen op de aanwezigheid van al die puzzelstukjes.



Maar ho, wacht. Ik merk dat ik zelf te veel aan het woord ben en ik heb nog geen enkel punt uit mijn Google Doc groen kunnen markeren. Die leerlingen hebben ook nog niets gezegd, dus voordat ik zelf al te veel conclusies trek, is het misschien goed om nu over te gaan op de stelling waarmee ik dit gesprek met ze begin. Nu ga ik toch ook weer over op de tegenwoordige tijd, dat maakt het allemaal wat beeldender (ook weer zo’n stijldingetje). Dus nu alstublieft gewoon weer even net doen alsof ik op dit moment in dat klaslokaal zit, met zes leerlingen om me heen en een berg snoep op tafel.



Ik zeg: ‘Hand de lucht in als je er vertrouwen in hebt dat je een foutloze tekst kunt schrijven.’



Wederom proef ik twijfel bij ze, wat in ieder geval wel betekent dat ze er goed over nadenken. Of het betekent dat mijn stellingen te onduidelijk zijn, want ze vragen: ‘Bedoelt u alleen grammaticaal foutloos?’



‘Voor het gemak: ja.’



Dan komt er ineens meer zelfvertrouwen en gaan de meeste handen de lucht in. Al verbaast me dat ergens wel, want meestal vond ik altijd wel foutjes in de teksten die ik van hun handen las. Maar goed, mijn teksten zijn in hun eerste versies ook nooit foutloos, dus dat wil ik ze wel vergeven.



‘En als we verder kijken dan alleen grammaticaal? Hebben jullie dan niet het vertrouwen dat jullie teksten foutloos zijn?’



Er wordt resoluut met hoofden geschud. ‘Een docent heeft altijd wel iets op een tekst te zeiken, dus ik heb nooit het gevoel dat je het echt helemaal goed kunt doen.’



Misschien is dat ook wel de aard van het beestje: er is op een tekst eigenlijk ook altijd wel iets aan te merken. Een roman die van de een vijf sterren krijgt, wordt door de ander uitgekotst en ik weet zeker dat docenten ook verbeterpunten zullen vinden bij teksten uit de Volkskrant of het NRC.&nbsp;



‘En wat vinden jullie van hoe schrijfonderwijs nu gegeven wordt? Zien jullie het nut in van al die bouwplannen en voorbereidingen?&#8217;



De consensus is van wel, op zich snappen ze dat het inzichtelijk maakt hoe je zo’n tekst bedenkt en opbouwt. Ze snappen dat het handvaten geeft voor het schrijven van je tekst op de toets zelf. Maar ze hebben er ook kanttekeningen bij.



‘Op een toets van drie uur heb ik echt geen tijd om zo’n heel bouwplan uit te werken,’ zegt Jasmijn.



Famke haakt daarop in: ‘En eigenlijk zou ik geloof ik zelf zo’n bouwplan ook helemaal niet nodig hebben. Het zit allemaal gewoon in mijn hoofd, wat ik wil schrijven.’



Goede punten. Zoals ik al zei: het schrijfproces verschilt voor iedereen.



‘Oké, andere vraag. Wat vinden jullie van de onderwerpen waar jullie over moeten schrijven?’



‘Saaaaaaaaaaaaaaaai.’



‘Wat willen jullie dan?’



Het is even denken, maar uiteindelijk komt het neer op meer vrijheid. Ze willen het liefst zelf kiezen waar ze over schrijven, omdat schrijven over iets wat je interesseert veel makkelijker (en leuker) is dan over een onderwerp dat je wordt opgelegd, zoals ze nu vaak moeten kiezen uit een stuk of vijf onderwerpen.&nbsp;



‘En verhalen schrijven? Lijkt jullie dat wat?’



‘Ik zou dat denk ik wel leuk vinden,’ zegt Fleur. ‘Maar dat is misschien ook niet voor iedereen. Misschien zou een eigen keuze tussen een verhaal of een zakelijke tekst leuk zijn, dan heb je ook iets meer vrijheid.’ Daar ben ik het mee eens. En het bemoedigt docenten misschien ook om de teksten iets minder volgens een checklist te beoordelen en iets meer vrijheid en creativiteit toe te laten. Oftewel: misschien is het goed als die leerlingen wat meer persoonlijkheid in hun teksten kwijt kunnen.



‘Die eerste opdracht voor het leesdossier vond ik leuk,’ zegt Famke. ‘Toen we een column moesten schrijven vanuit het perspectief van een personage uit een boek dat we gelezen hadden.’



‘Jaaa, ik ook!’ voegt Danja toe. De rest lijkt ook in te stemmen.



‘Helder,’ zeg ik. ‘Meer vrijheid, minder bouwplannen en checklists. Dan wil ik even naar een ander onderwerp: formuleren. En ik hoef jullie volgens mij niet eens te vragen of jullie het stom vinden, dus ik vraag maar meteen: waarom vinden jullie dat stom?’



‘Het is ook gewoon weer zo saai,’ zegt Esther. ‘Ik heb er volgens mij echt niets aan om uit m’n hoofd te leren welke formuleringsfouten er zijn.’



‘En ik zie die fouten ook gewoon nooit als ik naar zo’n lijstje met zinnen kijk,’ vult Jasmijn aan.&nbsp;



Dat kan ik me goed voorstellen. In mijn optiek heeft het ook weinig zin om die soorten fouten te leren en die dan op te sporen in voorbeeldjes. Ook ik ben pas (zo goed als) foutloze teksten gaan schrijven tijdens mijn studie en toen ik verhalen ben gaan schrijven als hobby. Hoe meer ik schreef en daar feedback op kreeg, hoe minder fouten er in mijn teksten slopen. Misschien moeten we dan ook proberen die leerlingen zo veel mogelijk te laten schrijven en elkaar in kleine groepjes feedback te laten geven. Zo komen ze aan hun schrijfmeters en leren ze ook nog eens van elkaar. Wat ze dan schrijven mogen ze (voor zover ze met redelijke voorstellen komen) zelf weten.



‘Zegt de term bewuste taalvaardigheid jullie iets?’



Ze schudden hun hoofden.



‘Bij bewuste taalvaardigheid gaat het in taalgebruik niet per se om goed of fout, maar om je redenering. Je leert dus eigenlijk bewust om te gaan met (schrijf)taal. Zo word je hopelijk bewuster van je taalgebruik, stijl en formuleringen en kun je ook bewuste, beredeneerde keuzes maken om van de norm af te wijken.’



Op zich lijkt ze dat wel wat, alleen is het natuurlijk nog de vraag hoe je het onderwijs van schrijfvaardigheid zo kunt vervormen dat ze die bewuste taalvaardigheid aanleren. Het uit je hoofd leren van formuleringsfouten en ze vervolgens herkennen in voorbeeldjes lijkt in ieder geval iets te zijn om mee te stoppen, maar wat kan dan wel?



‘Misschien dat je met je docent in gesprek kunt gaan over een tekst die je geschreven hebt?’



Dat lijkt me op zich een goed idee, al kost dat natuurlijk wel heel veel tijd voor de docent. Maar op die manier voorkom je wel dat leerlingen hun teksten terugkrijgen en alleen maar rode strepen zien. Door met ze in gesprek te gaan over de teksten die ze schrijven kun je ze vragen naar hun redeneringen voor bepaalde keuzes die ze hebben gemaakt, waardoor de leerling op zijn beurt weer wordt aangemoedigd om daarop te reflecteren. Misschien is het schrijven van een tekst met een of twee (online) feedbackrondes (waarbij de docent bijvoorbeeld opmerkingen maakt en suggesties doet in een Google Doc) al een hele stap vooruit.



Misschien is het dus een idee om formuleren en het geven en krijgen van feedback meer te integreren met schrijven (en taalkunde, maar daar komen we volgende week op terug). Zo bouw je meer algemene taalvaardigheid op in plaats van dat je leerlingen alleen maar een trucje leert voor het opsporen van fouten in een tekst, wat volgens mij niet het doel van schrijfvaardigheid is. Het is immers niet verbetervaardigheid.



Al kunnen we formuleren nog niet helemaal afschrijven zoals het nu gegeven wordt, want Fleur merkt op: ‘Meer algemene bewuste taalvaardigheid is denk ik beter, maar je moet alsnog wel de begrippen kennen om fouten te kunnen benoemen en erover te kunnen praten.’&nbsp;



Zeker, goed punt. Net zoals je leert wat onderwerpen, persoonlijke voornaamwoorden en bijzinnen zijn zodat je over de opbouw van zinnen kunt praten, is het goed om een begrippenapparaat rondom formuleren klaar te hebben. Maar in plaats van dat een docent met een rode pen door je tekst heen gaat, is het dus misschien een goed idee om met de leerling het gesprek over de tekst aan te gaan.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Schrijven & formuleren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe zit het met spreken, luisteren en argumenteren?



***



Je zou soms bijna vergeten dat spreken, luisteren &amp; argumenteren bij de vaardigheden horen die leerlingen officieel bij Nederlands leren. Al in <a href="https://www.vuurland.nu/post/het-vak">aflevering 1</a> bleek dat de leerlingen vonden dat spreken een van de hoofdonderdelen van het vak moest zijn. Het klopt dat er op de middelbare school bijna geen enkel vak bestaat waar je geen presentatie voor hoeft te geven, maar bij Nederlands leer je daadwerkelijk de vaardigheden die daarmee gepaard gaan. Ook wordt er bij Nederlands (en maatschappijleer) gediscussieerd en gedebatteerd, waarbij ze de vaardigheden leren om naar elkaar te luisteren en standpunten te beargumenteren.



Wel heb ik het gevoel dat bij Nederlands de nadruk vooral op het spreken ligt, en minder op het luisteren en argumenteren. Leerlingen moeten immers vaak genoeg presentaties geven en krijgen hier uitgebreid feedback op, maar op luistergebied is het in de praktijk vaak alleen zo dat de docent ze opdraagt om ‘goed te luisteren’ naar de presentatie van de ander en ‘een vraag klaar te hebben liggen’ als hij afgelopen is. Wanneer de docent dan achteraf de beurt geeft aan iemand en diegene blijkt geen vraag voor de presentator te hebben, gaat de beurt vaak al snel naar de volgende leerling (al weten goede docenten dit wel tegen te gaan).&nbsp;



Desondanks wordt er niet echt getoetst op luistervaardigheden. Bij debatten en discussies in de les is het ook vaak zo dat leerlingen de opdracht krijgen om het andere kamp te overtuigen, waardoor ze wel heel goed hun eigen argumenten uit hun hoofd leren, maar niet per se echt luisteren naar de andere partij, waardoor ze er ook niet op in kunnen gaan en het gesprek eigenlijk niet meer is dan een potje tennis, waarbij constant argumenten naar elkaar worden geslagen.



Daarom begin ik dit gesprek met de leerlingen met de volgende stelling: ‘Debatteren en discussiëren moet plaatsmaken voor constructieve gespreksvoering in het SE Nederlands.’



De leerlingen kijken elkaar wat onzeker aan. Mis ik iets? Heb ik iets raars gezegd? Hangt er een snottebel aan mijn neus en durven ze er niets van te zeggen?&nbsp;



‘Ehm, meneer?’ zegt Esther uiteindelijk voorzichtig.



‘Ja, Esther?’



‘Wat is constructieve gespreksvoering?’



Ah, tuurlijk. ‘Eigenlijk is het een soort gesprek waarin je zonder de ander te veroordelen naar elkaar luistert en samen probeert met meer kennis het gesprek te verlaten, in plaats van dat je alleen maar je tegenstander van jouw standpunt probeert te overtuigen. Constructieve gespreksvoering is wanneer twee politici écht met elkaar in gesprek zouden gaan om samen iets op te lossen en niet alleen maar kiezers proberen te winnen. Het is een gesprek als een soort samenwerking, in plaats van een wedstrijd.’



En ineens begint het te tochten: alle monden vallen open als het kwartje valt.&nbsp;



‘En?’ vraag ik. ‘Hoe klinkt dat?’



Ze staren stuk voor stuk in gedachten naar de tafel voor zich. Het is een lastige, blijkbaar. Uiteindelijk kijkt Jasmijn op.



‘Maar bij zo’n gesprek kun je toch ook gewoon van tevoren afspreken wie wat zegt?’ zegt ze.



Hmm, goed punt. ‘Klopt, maar dan laten we jullie het gewoon niet van tevoren voorbereiden. Dan krijgen jullie ter plekke een onderwerp, tekst of stelling voorgeschoteld en moeten jullie daarover in gesprek.’



‘Maar dat is toch bijna onmogelijk te toetsen als al die groepjes dan door elkaar heen gaan zitten praten?’ vraagt Famke.



‘Jullie hebben nu toch ook al kringgesprekken, over literatuur?’ zeg ik. Voor context: voor het literatuurdossier lezen de leerlingen in groepjes een boek en tijdens het kringgesprek moeten ze er met elkaar over in discussie. ‘Het kost misschien wel wat tijd voor de docenten, maar in principe zou het in dezelfde vorm kunnen. Maar dan zonder dat jullie van tevoren weten waar het gesprek over zal gaan.’



‘Dat is toch niet eerlijk?’



‘Misschien niet, maar anders gaan jullie blijkbaar alles van tevoren in zitten studeren. Toch, Jasmijn?’



Alleen al bij de gedachte aan dit alles lijken ze er moe van te worden. Ze vragen me nog net niet wat ze mij ooit hebben misdaan om dit te verdienen, al proef ik die vraag wel op hun lippen.



‘Maar denken jullie dan ook niet dat je op deze manier veel meer leert om naar de ander te luisteren, omdat je er als het ware toe wordt gedwongen?’



Het is met tegenzin, maar ze knikken.&nbsp;



‘Want hoe gaat dat nu dan, met presentaties?’ vraag ik. ‘Luisteren jullie wel echt als er een presentatie wordt gegeven?’



‘Ik stop eigenlijk met luisteren als ik een vraag heb bedacht, om eerlijk te zijn,’ geeft Fleur toe.&nbsp;



‘Dat bedoel ik. Hoe zouden we dat tegen kunnen gaan?’



Ik hoor de radars draaien. Hier en daar grijpt iemand nog maar een keer naar een zak snoep, in de hoop dat een beetje suiker een vleugje inspiratie biedt.



‘Misschien dat leerlingen elkaar kunnen beoordelen?’ stelt Danja voor. ‘Ook dan moet je naar de ander luisteren.’



‘Ja, of een groepje leerlingen echt de verantwoordelijkheid geven voor het bedenken van vragen,’ voegt Jasmijn eraan toe.



Oké, beide prima oplossingen. Al denk ik persoonlijk dat het nog steeds te weinig doet om leerlingen echt te leren luisteren. In een constructief gesprek komen spreken, luisteren en beargumenteren op een natuurlijke wijze bij elkaar en wordt ook nog eens de eigenschap aangeleerd dat niet elk gesprek een wedstrijd is, maar dat we hier als mensen in de kern op aarde bestaan om er samen beter van te worden. Lijkt me een win-win-win-situatie. Maar goed, ik wil die leerlingen niet nog langer teisteren met nachtmerries over constructieve gesprekken en lastige toetsvormen waar ze zich niet op kunnen voorbereiden, dus tijd voor een overstap naar een ander onderwerp.



‘Wat vinden jullie verder eigenlijk van al die presentaties? Om ze te geven, bedoel ik?’



‘Eigenlijk best leuk,’ zegt Fleur. De rest stemt tot mijn verbazing in.



Zelf vond ik presentaties geven vroeger het verschrikkelijkste wat er was. Ik was eigenlijk altijd meer bezig met het bedwingen van mijn klotsende oksels dan dat ik met mijn hoofd daadwerkelijk bij mijn eigen presentatie aanwezig was. Ook ik ben over die presentatie-angst heen gekomen (anders had ik mijn jaren voor de klas denk ik niet overleefd), maar ik sta er nu wel van te kijken dat die leerlingen presenteren waarachtig leuk lijken te vinden.



‘Echt?’



‘Ja, het is niet al te moeilijk en je haalt er niet snel een onvoldoende voor.’



Dat is ook weer zo. Dan is het wel nog steeds de vraag of de leerdoelen voor presentatievaardigheden worden behaald. Ik pak ze er even bij: volgens de Handleiding schoolexamens Nederlands havo/vwo (SLO, 2012) moeten leerlingen “ten behoeve van een voordracht, discussie of debat: relevante informatie verzamelen en verwerken; dit adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers”.&nbsp;



‘En, worden die doelen behaald denken jullie?’



Ze denken even na, maar komen eigenlijk tot de conclusie van wel. En ik ben het met ze eens: door te presenteren voor de klas komen al deze vaardigheden aan bod. Toch wil ik ze ook nog een andere vorm voorleggen, om te kijken wat ze daarvan vinden.



‘Wat zouden jullie er bijvoorbeeld van vinden om een vlog of een podcast te maken, in plaats van een presentatie?’ Zelf vond ik het vroeger namelijk veel leuker (en veiliger) om gewoon een leuk filmpje in elkaar te flansen vanuit mijn woonkamer dan dat ik met rode koontjes voor de klas stond te stamelen.



‘Op zich ook leuk,’ antwoordt Fleur en de rest knikt, ‘maar ook echt awkward als ze aan de klas worden laten zien.’



Dat kan ik me voorstellen: filmpjes en podcasts die gemaakt worden door leerlingen zijn voor hun vrienden (en vijanden) een rijke bron aan uitlachmateriaal.&nbsp;



‘En als de klas ze niet te zien krijgt en de docent ze gewoon in z’n uppie bekijkt of beluistert en beoordeelt?’



Dat lijkt ze een prima oplossing. ‘Maar in principe is presenteren ook gewoon leuk. En zo’n filmpje of podcast maken kost veel meer tijd.’



Ik moet zeggen: ze hebben een hoop goede punten, deze keer. Het lijkt erop dat presenteren toch echt de beste manier is om spreekvaardigheid te oefenen, al blijven luistervaardigheid en argumenteren dan nog wel een dingetje. Meer constructieve gespreksvoering zou een oplossing kunnen zijn, maar misschien dat we de leerlingen daar niet per se een plezier mee doen. Daarnaast zou het veel tijd kosten voor de docent om het te toetsen.&nbsp;



De vraag is dus hoe we presentatievaardigheden en constructieve gespreksvoering met elkaar kunnen combineren en of we dat überhaupt die leerlingen aan willen doen. Daar heb ik zo snel ook even geen antwoord op, maar dat is niet erg. Een gesprek begint immers vaak genoeg met een vraag zonder antwoord.&nbsp;



Dus bij dezen. De vraag is gesteld, nu hopen dat er iemand luistert.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Spreken, luisteren & argumenteren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar literatuurgeschiedenis?



***



Oh God, oh jee, oh nee: literatuurgeschiedenis. Het is het vakonderdeel waarbij ik vroeger zelf ook altijd in slaap viel. Het enige wat ik me er nog van kan herinneren is dat mijn docente altijd heel enthousiast werd van de openingszin van Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants (‘Mijn vrouw is dood en al begraven’). Nu, zo’n acht jaar later, staat de tiendelige <a href="https://www.dbnl.org/tekst/geld008gesc01_01/">Geschiedenis van de Nederlandse literatuur</a> (Bert Bakker, 2006-2017) in mijn boekenkast te pronken. Ik probeer terug te graven in mijn herinnering om erachter te komen waar mijn interesse in literatuurgeschiedenis precies is begonnen, maar het wil niet echt lukken.&nbsp;



In ieder geval weet ik zeker dat het pas begon tijdens mijn studie Nederlands en ik vermoed dat het te maken had met mijn eigen schrijfambities. Bij de studie in Utrecht begonnen we bij de moderne tijd (alles na 1830) en gingen we via de vroegmoderne tijd (ca. 1500 &#8211; 1830) door naar de middeleeuwen, dus aan het begin van de studie kwam ik al de grote schrijvers tegen waarvan ik hoopte dat ik er zelf ooit één zou worden en las ik de boeken waarvan ik hoopte ze zelf ooit te schrijven. Tegen de tijd dat we verder de literatuurgeschiedenis in doken had ik me al zo stevig aan het onderwerp vastgeklampt dat ik niet meer los kon laten &#8211; en gaf ik later dus ook nog eens honderden euro’s uit aan een reeks boeken die ook gewoon online te lezen zijn en kocht ik een tweede druk van de Max Havelaar.



Over de Max Havelaar gesproken: ik wil hier, voordat ik de stelling van deze week aan mijn oud-leerlingen voorleg, nog even een klein bruggetje maken naar het onderwerp van vorige week (<a href="https://www.vuurland.nu/post/de-leeslijst">de leeslijst</a>): het lezen van historische werken (van vóór 1880) op school, waarvan vwo’ers er in de bovenbouw drie moeten lezen. Denk aan bijvoorbeeld Warenar, Karel ende Elegast, Van den vos Reynaerde &amp; Reize door het Aapenland. Het zijn boeken die vaak lastig te lezen zijn, zowel door het oude taalgebruik als door het feit dat de verhalen zich heel ver van de belevingswereld van de leerlingen afspelen.



‘Nu worden dat soort werken vaak klassikaal gelezen en krijgen jullie om en om de beurt. Hoe vinden jullie dat?’



‘Afschuwelijk,’ zeggen ze bijna allemaal in koor.



‘Lezen jullie dat soort boeken dan liever zelfstandig, om het daarna in de klas te bespreken?’



‘Niet per se,’ zegt Fleur. ‘Eigenlijk vind ik klassikaal juist wel fijn, maar alleen als de docent voorleest en wij mee kunnen lezen. Sommige van die oude zinnen snap ik gewoon echt niet als ik ze lees.’



Dat is heel goed te begrijpen: als student Nederlands kreeg ik in mijn eerste jaar zelfs een handboek voor het lezen van middeleeuwse en vroegmoderne teksten. Daarom wordt er op de middelbare ook vaak gebruikgemaakt van hertaalde versies, al gaat er in die teksten helaas altijd wel iets van het origineel verloren. Omdat docenten nu eenmaal niet de tijd hebben om zo’n boek integraal in de klas voor te lezen, zouden luisterboeken een mooi alternatief zijn.&nbsp;



Vergeef me deze schaamteloze zelfpromotie, maar zelf maak ik bijvoorbeeld een podcast (<a href="https://verhalenvoorhetslapengaan.com/">Verhalen voor het slapengaan</a>) waarin ik een paar historische werken heb voorgelezen (waaronder de Max Havelaar en Reize door het Aapenland), met context en uitleg. Voor leerlingen zou zoiets een toegankelijke manier zijn om een historisch werk te consumeren. Het kost misschien wat tijd, maar het maken van dat soort lesmaterialen kan op de lange termijn in mijn optiek zeker zijn vruchten afwerpen.



Maar goed, tot zover dit kleine uitstapje. Nu weer terug naar literatuurgeschiedenis. Deze keer begin ik met de volgende stelling: ‘Handen omhoog als je literatuurgeschiedenis nutteloos vindt.’



Eerst vermoed ik dat ze mijn stelling niet goed gehoord hebben, maar als ik hem herhaal, blijven toch echt alle handen omlaag.&nbsp;



‘Echt?’ vraag ik.



Ze knikken standvastig. Hmm, oke. Interessant. ‘Wat zijn volgens jullie dan de doelen van literatuurgeschiedenis?’



‘Het zegt iets over je eigen cultuur,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind wel dat je daar iets over moet leren, het is toch belangrijk om te weten waar de literatuur in het land waarin je leeft vandaan komt.’ Ook komen we al snel op historische bewustwording en het vergroten van je wereldkennis, aangezien de Nederlandse literatuurgeschiedenis natuurlijk ook raakvlakken heeft met grotere bewegingen in de wereldgeschiedenis. 



Op mijn telefoon zoek ik ter plekke op wat er nog meer wordt genoemd als leerdoel. Ik kom esthetische vorming en individuele ontplooiing tegen, maar daar moeten ze alle zes voornamelijk heel hard om lachen. En hoewel ik het allebei nobele doelen vind, moet ik zeggen dat ik het met ze eens ben. Voor de enkeling die al interesse heeft in literatuur en geschiedenis zal het er misschien een bijdrage aan leveren, maar voor de meesten is literatuurgeschiedenis alleen een manier om misschien iets te leren over de cultuur van het land waarin ze leven, maar vooral is het een toets waar ze even voor moeten stampen om een voldoende te halen, waarna ze het af kunnen strepen en kunnen vergeten.



‘Daarover gesproken: als ik het jullie zou vragen, kunnen jullie mij dan een beknopte samenvatting van de Nederlandse literatuurgeschiedenis geven? Dus van de stof die jullie de afgelopen jaren hebben gehad?’



Ze kijken me allemaal aan met ogen alsof ik ze zojuist heb gevraagd een olifant uit een hoed te toveren. Heel voorzichtig zegt Jasmijn uiteindelijk zachtjes: ‘Ik wil wel een poging wagen.’



De rest kijkt haar verbaasd aan.



‘Ja sorry, maar ik vind literatuurgeschiedenis dus eigenlijk gewoon best interessant.’



Ha, dus ze bestaan wel, leerlingen die er niet bij in slaap vallen. Maar goed, het is dan ook weer veelzeggend dat ze het aan de rest moet opbiechten alsof ze een driedubbele moord heeft gepleegd. De rest geeft na even in hun brein te hebben gewroet aan dat het hen misschien nog wel zou lukken een samenvatting te geven van de stof van de toets die ze een paar weken (!) geleden hebben gehad (waarin ze die stof alleen maar hoeven te reproduceren door theorievragen en een paar toepassingsvragen te beantwoorden),&nbsp; maar daar blijft het bij.&nbsp;



‘Komt het dan ook niet vooral door die toetsvorm dat er zo weinig blijft plakken, denken jullie?’ vraag ik ze.



‘Misschien, maar het is wel lekker makkelijk. Gewoon stampen en klaar.’



Fair enough, geen speld tussen te krijgen. Al is het natuurlijk niet wat je als docent voor ogen hebt als je zo’n toets onder hun neus schuift. Eigenlijk zou ik ze het liefst meteen een andere toetsvorm voor willen leggen, maar we blijven nog even bij de reproductie.



‘En hoe vinden jullie het dan het fijnst om die stof binnen te krijgen? Via een soort hoorcollege in de les, via PowerPoints, SchoolTV of bijvoorbeeld Dautz-’



‘Neeeeee, Dautzenberg is echt verschrikkelijk, meneer.’



Dautzenberg (Malmberg) is de methode die op onze school wordt gebruikt voor literatuurgeschiedenis, maar blijkbaar maken de leerlingen die ik spreek er zo goed als geen gebruik van. Ze geven de voorkeur aan de powerpointpresentaties van de docenten, omdat daar alle namen, jaartallen en stromingen in staan die ze nodig hebben voor de toets. Wat dat betreft hechten ze ook meer waarde aan een soort hoorcollege van de docent waarbij ze aantekeningen moeten maken dan aan een andere lesvorm. Vooral ook omdat ze dus (door de manier waarop er nu getoetst wordt) niets hebben aan een literair onderzoekje of een verdiepende aflevering van SchoolTV.



Al zou een literatuuronderzoek denk ik voor de leerlingen veel inzichtelijker maken wat het belang van literatuurgeschiedenis is, en ook aan ze laten zien wat we er vandaag de dag nog aan hebben om het te onderzoeken. Tijdens mijn studie Nederlands deed ik bijvoorbeeld een onderzoek naar het taalgebruik in De Afrikaanse brieven van Willem Godschalk Focquenbroch. Ik onderzocht hoe hij in die brieven over tot slaaf gemaakte mensen praatte. Zo’n onderzoek geeft een nieuw beeld op hoe taal onze gedachten stuurt en ook ons beeld van de wereld schept, waardoor je indirect anders naar de wereld om je heen gaat kijken.&nbsp;



‘Ik denk dat het op zo’n manier inderdaad wel wat meer gaat leven voor leerlingen,’ zegt iemand als ik ze dit voorbeeld geef.



‘Ja,’ zegt een ander. ‘Het helpt denk ik ook als je al die oude stof een beetje aan de actualiteit kunt koppelen. Want waarom zouden we anders wat leren over schrijvers die toch allemaal dood zijn?’



‘Dat snap ik,’ zeg ik. ‘Dus een onderzoekje zouden jullie wel zien zitten?’



‘Op zich wel, maar aan de andere kant is het wel weer nog een opdracht die we moeten doen. En we hebben het al zo druk met opdrachten, onderzoeken en het profielwerkstuk. Het zou fijn zijn als we er dan een beetje bij worden begeleid.’



Ah, maar dat kan! Een goede oplossing is <a href="https://litlab.nl/">LitLab</a>, een initiatief van de Universiteit Utrecht met allerlei proeven en opdrachten. Leerlingen worden hierbij digitaal begeleid bij hun onderzoek. Op LitLab staan stuk voor stuk onderwerpen en opdrachten waarin de stof zoveel mogelijk wordt gekoppeld aan de belevingswereld van leerlingen en dus hopelijk zou kunnen bereiken wat je als docent het liefst wilt: een leerling wiens interesse wordt gewekt en langzaam vergeet dat hij stiekem iets aan het leren is. Als toetsvorm zou je de leerlingen er vervolgens een korte presentatie over kunnen laten geven (zodat de rest van de klas er ook iets aan heeft en niet elk groepje uiteindelijk maar iets leert over één klein onderdeel van de literatuurgeschiedenis) of ze er een essay over laten schrijven. Die zou je door de rest van de klas dan weer kunnen laten beoordelen en zo combineer je literatuurgeschiedenis, lees- én schrijfvaardigheid. Er is dus echt een hoop mogelijk, alleen moeten we misschien af en toe buiten de huidige kaders denken en het vak hier en daar misschien wat anders vormgeven.



In ieder geval: genoeg te doen om bij dit vakonderdeel weer wat leven in de brouwerij te schoppen. Volgens mij is de conclusie vandaag: zoals het nu vaak wordt gegeven is literatuurgeschiedenis voornamelijk het uit je hoofd leren van feitjes over dode schrijvers, boeken die ze nooit gaan lezen en stromingen die zo goed als niet meer bestaan, om al die feitjes een dag na de toets weer te vergeten. Als we lesvormen en -materialen zouden maken om de stof wat meer tot leven te brengen en de focus wat meer verschuiven naar literatuuronderzoek in plaats van reproductie, zou het denk ik kunnen lukken.



Misschien dat een hypothetische volgende Jasmijn dan niet alleen literatuurgeschiedenis ‘eigenlijk gewoon best interessant’ vindt, maar ook, heel misschien, als het een beetje meezit (en het hoeft echt niet want we zijn allang blij dat ze het onderwerp leuk vindt), daadwerkelijk Nederlands gaat studeren.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Archief